Klasyfikacja ogólna
Psalm 23 to utwór dziękczynny i pochwalny. Jego główna myśl skupia się wokół wysławiania Boga ze względu na pomoc, jakiej udziela człowiekowi w szczególnie trudnych dla niego momentach. Pieśni można również przypisać funkcję dydaktyczną. Pokazuje ona bowiem, że postępowanie zgodne z boskimi nakazami zawsze zostaje nagrodzone.
Bóg – Pasterz
Psalm 23 otwiera znany werset: „Pan jest moim Pasterzem”. Metaforyka pierwszej części pieśni opiera się zatem na skojarzeniach związanych z kulturą pasterską, charakterystyczną dla ludów pierwotnych, prowadzących koczowniczy tryb życia. Bóg zostaje tu przedstawiony za pomocą obrazu Pasterza, a człowiek to owca w jego stadzie. Tę prostą metaforę wykorzystuje potem Chrystus, kiedy mówi, że jest „dobrym Pasterzem”.
W tym biblijnym określeniu zawierają się dwie podstawowe funkcje. Pasterz po pierwsze troszczy się o wszystkie potrzeby swojego stada. Psalmista podkreśla to w słowach:
(…) nie brak mi niczego,
pozwala mi leżeć na zielonych pastwiskach/prowadzi mnie nad wody, gdzie mogę odpocząć
orzeźwia moją duszę.
Symbolika zielonego pastwiska i wody odnosi się do obfitości duchowego pokarmu, którym Bóg obdarza człowieka. Ze względu na wszystkie wymienione dobrodziejstwa Pan jest również pokazany jako źródło duchowego wytchnienia. Podkreślają to słowa „leżeć” i „odpoczywać”. Stwórca oferuje także „orzeźwienie”, a więc regenerację duchowych sił. Po drugie natomiast, funkcją Pasterza jest przewodzenie, czyli wskazanie właściwej drogi:
(…) wiedzie mnie po właściwych ścieżkach przez wzgląd na swoje imię.
Ciemna dolina
W dalszej części psalm 23 rozwija obraz drogi, jako metafory ludzkiego życia:
Chociażbym chodził ciemną doliną, zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną.
Pojawia się tu wyrazisty kontrast pomiędzy zielonym pastwiskiem, a ciemną doliną. Ta druga metafora składa się z dwóch przestrzennych jakości. Dolina oznacza miejsce „w dole”, a więc przeciwieństwo góry – rzeczywistości świętej. Chodzi tu o przestrzenną depresję, która ma związek z niebezpiecznym królestwem śmierci - Szeolem. Dodatkowo mamy do czynienia z „ciemną doliną” czyli zanurzoną w cieniu lub przemierzaną porą nocną.
Negatywna metaforyka zostaje tu więc podwojona. Człowiek, który idzie „ciemną doliną”, nie tylko znajduje się na dnie, ale dodatkowo nic nie widzi. Okazuje się jednak, że podmiot nie odczuwa lęku, ponieważ ma świadomość obecności Pana. Metonimią Boga są tu Jego „laska i kij” - charakterystyczne atrybuty Pasterza-przewodnika. Laska symbolizuje oparcie, którego Pan udziela człowiekowi w najtrudniejszych okolicznościach życia. Z kolei kij służy do obrony przed ewentualnymi napastnikami. Zatem człowiek, który zaufał Bogu, nie powinien odczuwać strachu nawet w najgorszych chwilach, ponieważ Pan uzbroił go w swoje własne narzędzia i nigdy go nie opuści.
Uczta w domu Pana
O ile pierwsza część psalmu 23 czerpie natchnienie z porządku natury, o tyle druga część odwołuje się do kultury. Obrazem Boga nie jest już Pasterz, ale Pan domu, który wydaje ucztę na cześć swojego przyjaciela. W tym celu nie zaniedbuje on żadnej czynności: namaszcza przybyszowi głowę olejkiem, bogato zastawia stół i napełnia kielich najlepszym trunkiem. Okazuje się zatem, że po długiej podróży człowiek wierny Bogu może liczyć na wspaniałą nagrodę:
Tak dobroć i łaska pójdą w ślad za mną przez wszystkie dni mego życia i zamieszkam w domu Pana po najdłuższe czasy.
Końcowa partia pieśni nabiera charakteru eschatologicznego, ponieważ ucztowanie w domu Pana jest metaforą zbawienia.