Mianem praw kardynalnych określa się zbiór zasad określających właściwie cały ustrój Rzeczpospolitej szlacheckiej, przywilejów szlachty i władzy królewskiej. Ich istnienie znacznie utrudniało reformy państwa.
Samo pojęcie "praw kardynalnych" pojawiło się dosyć późno, dopiero w roku 1768. Wtedy to rosyjski ambasador i szara eminencja na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego, Iwan Repnin, przeforsował na sejmie cały szereg ustaw, które odpowiadały interesom Imperium Rosyjskiego. Wśród nich była właśnie grupa praw ustrojowych, nazwanych prawami kardynalnymi, to jest nienaruszalnymi i niezmiennymi. Ich gwarantką została Katarzyna II. Innymi słowy - dzięki uchwaleniu praw kardynalnych caryca rosyjska została gwarantką zachowania niewydolnego systemu państwowego.
Do praw kardynalnych zaliczono zasady wolnej elekcji i liberum veto, przywileje szlacheckie dotyczące monopolu władzy i nietykalności, jak również utrzymanie ówczesnego związku z Litwą.
Jak łatwo można się domyśleć, utrzymanie wszystkich tych praw w mocy uniemożliwiało właściwie szersze zmiany w ustroju państwa.
Za pomocą praw kardynalnych Katarzyna II pośrednio utrwaliła swój wpływ na sprawy polskie i kierunek, w jakim szły rządy Stanisława Augusta Poniatowskiego nad państwem. Od tego czasu każda zmiana w prawach kardynalnych stanowiła doskonały pretekst dla Rosji do interwencji w imieniu ich obrony.