Sprawa polska na konferencjach Wielkiej Trójki

Spotkania przywódców światowych mocarstw w Teheranie (1943), Jałcie i Poczdamie (1945) ustaliły powojenny obraz Europy i świata, a w dłuższej perspektywie – stanowiły podwaliny pod nowy układ sił, który miał utrzymać się aż do roku 1989. Jednakże nie zawsze współpraca pomiędzy mocarstwami układała się bez przeszkód. O ile niektóre kwestie były załatwiane względnie szybko i za zgodą wszystkich stron, inne budziły wiele kontrowersji i dyskusji. Jedną z kości niezgody pomiędzy mocarstwami była właśnie sprawa sojusznika Aliantów, jakim była Polska.

ZSRR w roku 1939 dokonało aneksji wschodnich województw II Rzeczpospolitej i od samego początku oficjalnie uznawało je za legalne i uprawnione, nie mając zamiaru z nich rezygnować. Budziło to obiekcje pozostałych partnerów Wielkiej Trójki, jednakże nikt nie miał też zamiaru narażać sojuszu w imię Polski. Upadły kolejne projekty granic kompromisowych, z pozostawieniem Lwowa po stronie polskiej. Ostatecznie zarówno Churchill, jak i Roosevelt wyrazili milczącą zgodę na aneksję Kresów przez ZSRR. Jednocześnie jednak uznano, że Polska musi w zadośćuczynieniu dostać spore nabytki terytorialne na zachodzie kosztem Niemiec. Znowu pojawiły się wątpliwości w sprawie zasięgu polskich aneksji. Churchill optował za granicą na Nysie Kłodzkiej, uważając, że Polacy nie będą w stanie sprawnie administrować nowoczesną infrastrukturą prowincji niemieckich. Z kolei Stalin starał się o jak największe aneksje polskie na zachodzie, wiedząc, że pośrednio powiększy to jego strefę wpływów. Jak na ironię więc, podobnie jak Aleksander I na kongresie wiedeńskim bronił on polskiego interesu, ponieważ był on tożsamy z rosyjskim. Ostatecznie zatriumfowała koncepcja ZSRR. Polska otrzymała Śląsk, Pomorze i większość Prus Wschodnich.

Alianci zachodni zgodzili się także na uznanie rządu komunistycznego, stworzonego przez Stalina w ZSRR. Jednakże po wojnie miały odbyć się wybory demokratyczne, mające pomóc wyłonić władze. Stalin cynicznie zgodził się na takie rozwiązanie, zgodnie z zasadą, że nieważne jest kto głosuje, ale kto liczy głosy. W istocie wszystkie strony były świadome, że zgoda na przeprowadzenie wyborów w strefie kontrolowanej przez komunistów będzie oznaczało przejęcie władzy w Polsce przez Kreml. Ostatecznie Jałta i Teheran przypieczętowały los Polski na kolejne kilkadziesiąt lat.