„Melancholik” („Totenmesse”) Weissa to olej na płótnie o wymiarach 128x65,5 cm. Obraz powstał w 1898 roku, a więc we wczesnym okresie twórczym artysty. Obecnie dzieło znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie.
 |
| Wojciech Weiss „Melancholik”/ zwoje-scrolls.com |
„Melancholik” to portret młodego mężczyzny w czarnym garniturze, siedzącego z pochyloną głową i splecionymi rękami. Jak twierdzą badacze twórczości Weissa, obraz przedstawia Antoniego Procajłowicza, młodopolskiego malarza owładniętego spleenem. Mężczyzna zdaje się być przytłaczany przez nieduże, ciasne tło. Można odnieść wrażenie, że swoją osobą wypełnia niemal całą przestrzeń płótna, choć w rzeczywistości postać zajmuje tylko niewiele ponad połowę obrazu – optycznie powiększa ją rzucany na ścianę cień.
Kompozycja obrazu jest niesymetryczna, środek ciężkości został wyraźnie przesunięty na prawo, jakby ktoś źle wykadrował ujęcie.
Zgodnie z tytułem – na obrazie dominuje nastrój smutku i przygnębienia. Tytułowy melancholik ma nieobecny wyraz twarzy, jest pogrążony w odległych i gorzkich myślach. Ciemna sylwetka kontrastuje z jasnym tłem i elementami ubioru. Ukazana została na tle wzorzystej draperii i przyozdobiona żółtym kwiatem mniszka lekarskiego. Kwiat ów, ze względu na swoją powszechność i plenność, symbolizuje trwałość życia. Stanowi więc zaprzeczenie pełnej zwątpienia i pesymizmu postawy młodzieńca. Popularny mlecz to również odniesienie do poematu Przybyszewskiego „Totenmesse”, którego bohaterem jest neurotyczny mężczyzna.
Melancholik siedzi z opuszczoną głową, jego ubiór jest ciemny, jedynie głowa i prawa dłoń zostały nieco mocniej doświetlone. Cień padający na ścianę tworzy wokół postaci mroczną aurę.
Artysta nie dążył do wiernego sportretowania postaci – celem dzieła jest oddanie nastroju człowieka, sportretowanie ducha. Bohater tego obrazu jest przygnębiony, zamknięty w sobie, werteryczny. Na jego młodej twarzy rysują się zmarszczki świadczące o głębokiej trosce, zmartwieniu, bólu. Ciało mężczyzny opiera się bezwładnie, jakby było bardzo zmęczone. Melancholik przebywa w świecie własnych rozmyślań, jest wyłączony z rzeczywistości.