Spójniki służą łączeniu (linking words) poszczególnych elementów zdania pojedynczego lub co najmniej dwóch zdań w jedno zdanie (złożone współrzędnie lub podrzędnie).
W tej sekcji skupimy się głównie na spójnikach w zdaniach złożonych.
Spójniki dzielimy ze względu na zdania, w których występują na:
- współrzędne
- podrzędne
I. Zdania złożone współrzędnie (coordinating sentences) to zdania, w których pomiędzy częściami składowymi nie występuje stosunek nadrzędności. Oba są zatem zdaniami głównymi (main clauses).
Przykłady:
I woke up and saw a ghost.
Our mum is Spanish and our dad is German.
She likes movies but she doesn't like cartoons.
We can go to the disco or have a party at home.
He works hard so he is often tired.
Najczęściej stosowane spójniki współrzędności to:
and – i, a
but – ale, oprócz
yet – lecz
or – lub
so – więc
either... or – albo... albo
neither... nor – ani... ani
Spójnik 'and' łączy poszczególne elementy w obrębie jednego zdania lub co najmniej dwa zdania twierdzące (łącznie lub rozłącznie). W zależności od tego przyjmuje znaczenie spójnika i lub a.
Przykłady zdań z 'and':
I stayed at home and studied. - Zostałem w domu i uczyłem się.
We went shopping and bought new clothes. - Poszliśmy na zakupy i kupiliśmy nowe ubrania.
She is a pretty girl and she has got blue eyes. - Ona jest ładną dziewczyną i ma niebieskie oczy.
He is a doctor and his wife is a dentist. - On jest lekarzem, a jego żona jest dentystką.
I'm going home, and you? - Idę do domu, a ty?
W przypadku dłuższych zdań (złożonych co najmniej z trzech zdań składowych) spójnik and stosowany jest pomiędzy dwoma ostatnimi zdaniami składowymi:
My mother is cooking, my dad is working and my brother is playing computer.
Jeśli podmiotem wszystkich zdań składowych jest ta sama osoba, w kolejnych zdaniach możemy pominąć ten podmiot:
She came in, (she) had something to eat and (she) went to bed.
Spójnik 'but' (ale, lecz) łączy przeciwstawne części zdania.
Przykłady zdań z 'but':
He doesn't eat meat but he isn't a vegetarian. - On nie je mięsa, ale nie jest wegetarianinem.
She called him but he didn't answer. - Dzwonili do niego, ale nie odbierał.
I made a sandwich but I didn't eat it. - Zrobiłem kanapkę, ale jej nie zjadłem.
But może również znaczyć oprócz:
We have got everything but love. - Mamy wszystko oprócz miłości.
Spójnik 'yet' tłumaczymy jako lecz. Łączy on części zdania wyrażające z pozory sprzeczne elementy.
The teacher war friendly yet strict. - Nauczyciel był przyjazny, ale surowy.
We were tired yet happy. - Byliśmy zmęczeni, ale szczęśliwi.
Spójnik 'or' (lub, albo) wyraża różne alternatywy i wprowadza możliwość wyboru.
Przykłady zdań z 'or':
Would you like to sit here or go to the kitchen? - Chcesz siedzieć tutaj czy iść do kuchni?
Are we going home or are we staying a bit longer? - Idziemy do domu czy zostajemy trochę dłużej?
Spójnik 'so' (więc) wyraża skutek (rezultat) jakiegoś działania.
Przykłady zdań z 'so':
We had a day off, so we went to the swimming pool. - Mieliśmy dzień wolny, więc poszliśmy na basen.
She hates cleaning, so she never does it. - Ona nienawidzi sprzątać, więc nigdy tego nie robi.
I was hungry, so I ordered pizza. - Byłem głodny, więc zamówiłem pizzę.
'Either...or' to spójnik używany w zdaniach, w których opisana jest możliwość wyboru. W tłumaczeniu na język polski brzmi albo...albo:
We will either watch the TV or go to the cinema. - Albo obejrzymy telewizję, albo pójdziemy do kina.
You can either order pizza or spaghetti. - Możesz zamówić albo pizzę, albo spaghetti.
'Neither...nor' to spójnik, który tłumaczymy jako ani... ani.... Wprowadza on tzw. negative addition, co oznacza, że w wyrażeniu tym zawarta jest negacja dotycząca dwóch lub więcej rzeczy:
Neither Anna nor Piotr can afford this car. - Ani Piotr, ani Anna nie mogą sobie pozwolić na to auto.
She neither came nor called. - Ani nie przyszła, ani nie zadzwoniła.
II. Zdania podrzędnie złożone (complex sentences) składają się z dwóch części: zdania nadrzędnego (main clause) i zdania podrzędnego (subordinate clause). Przed zdaniem podrzędnym występuje spójnik podrzędny (subordinating conjuction).
Wyróżniamy następujący typy zdań podrzędnie złożonych:
- przydawkowe (relative clauses)
- okolicznikowe (clauses)
Zdania przydawkowe są zwykle poprzedzone zaimkami względnymi: who, whom, whose, which, that lub przysłówkami względnymi: when, where, why.
Zdania przydawkowe dzielą się na: zdania przydawkowe ograniczające (Defining relative clauses) i zdania przydawkowe opisujące (Non-defining relative clauses).
Defining relative clauses podają istotne informacje, niezbędne do zrozumienia całości zdania:
People who learn foreign languages have better job prospects.
The man who works with me is very friendly.
Przed zaimkami względnymi w tego typu zdaniach nie stosuje się przecinków.
Non-defining relative clauses podają dodatkowe informacje, które nie są niezbędne dla zrozumienia całości. Od reszty zdania oddzielone są przecinkami:
Ewa, who we met today, is from Wroclaw.
Dogs, which are very friendly, are domestic animals.
Zdania okolicznikowe dzielą się na:
- czasu (clauses of time)
- przyczyny (clauses of reason)
- celu (clauses of purpose)
- miejsca (clauses of place)
- sposobu (clauses of manner)
- skutku (clauses of result)
- przyzwolenia (clauses of concession)
Clauses of time
Zdania okolicznikowe czasu są poprzedzone: after (po), as (jak), as long as (tak długo jak), as soon as (jak tylko), before (przed), by the time (przed), every time (za każdym razem), immediately (natychmiast), until (dopóki), when (kiedy), while (podczas gdy), itd. W zdaniach tych obowiązuje zasada sekwencji czasów. To znaczy, że jeśli czasownik w zdaniu głównym występuje w czasie teraźniejszym lub przyszłym, to czasownik w zdaniu podrzędnym ma także formę czasu teraźniejszego. Jeśli natomiast w zdaniu głównym czasownik jest w czasie przeszłym, to czasownik w zdaniu podrzędnym powinien przybrać taką samą formę. W zdaniu okolicznikowym czasu nigdy nie używamy czasu przyszłego.
Jeśli zdanie podrzędne poprzedza zdanie główne, używamy przecinka. W odwrotnym przypadku przecinka się nie stosuje.
Przykłady:
I will go out when I finish my homework.
She started cleaning after they left.
The post office had closed by the time we got there.
When I get an email, I'll forward it to you.
As soon as I get to the station, I'll call them.
Clauses of place
Zdania okolicznikowe miejsca poprzedzone są przez: where (gdzie), wherever (gdziekolwiek), everywhere (wszędzie), anywhere (nigdzie) itd.
Przykłady:
I will accompany you wherever you go.
Everywhere I looked, students were smiling.
Clauses of reason
Zdania okolicznikowe przyczyny są poprzedzone przez: as (ponieważ), because (ponieważ), for (ponieważ), on the grounds that (z powodu), due to (z powodu) itd.
Nigdy nie zaczynamy zdania od 'for'.
Przykłady:
I didn't want to wait, for it was cold.
As we had no tickets, we didn't go to the concert.
Clauses of result
Zdania okolicznikowe skutku są poprzedzone przez: konstrukcje such/so...that (tak/taki/taka... że), as a result (w rezultacie), consequently (w rezultacie) itd.
Przykłady:
He is such a nice boy that everyone loves him.
She works so hard that she is always tired.
The meeting was over so we left.
Clauses of purpose
Zdania okolicznikowe celu poprzedzone są zwykle takimi spójnikami jak: so that (żeby), in order that (aby), for + noun / -ing form (do, dla, w celu), lest (żeby nie), in order to + infinitive (po to żeby), to +infinitive (żeby), so as to + infinitive (żeby) itd.
Przykłady:
I study hard to be a lawyer.
She went to the shopping mall so that she could buy a dress.
I went by bike to avoid traffic.
Clauses of manner
Zdania okolicznikowe sposobu poprzedzone są zwykle takimi spójnikami jak: how (jak), as if (tak jak), as though (tak jakby), the way (w sposób) itd.
Przykłady:
She behaves as if was a princess.
Do it as he told you.
I did it in the way you told me to.
Clauses of concession
Zdania okolicznikowe przyzwolenia mówią nam, że coś stało się mimo okoliczności, któe mogłyby to uniemożliwić. Poprzedzone są takimi spójnikami, jak: although (mimo że, chociaż), even though (mimo że), in spite of the fact that (pomimo tego że), despite (pomimo), however (jakkolwiek) itd.
Przykłady:
Despite being tired, she went to the gym.
Although it was Monday, we didn't go to work.
However hard she tries, she is not able to do this task.
Na koniec zebraliśmy najczęściej stosowane spójniki podrzędności (subordinating conjuctions):
because – ponieważ
although – mimo że
if – jeśli
unless – jeśli nie, chyba że
until – aż / dopóki
that – że
when – kiedy
where – gdzie
while – podczas gdy
Spójnik 'because' (ponieważ, gdyż) wskazuje na relację przyczynowo-skutkową między poszczególnymi częściami zdania. Opisuje powód danego stanu rzeczy.
Przykłady zdań z 'because':
I'm tired because I didn't sleep well. - Jestem zmęczony, ponieważ nie spałem dobrze.
He wants to go home because he is bored. - On chce iść do domu, ponieważ jest znudzony.
We didn't go to school because it was Sunday. - Nie poszliśmy do szkoły, gdyż była niedziela.
Spójnika 'because' można użyć na początku zdania:
Because it was hot we went to the beach. - Poszliśmy na plażę, ponieważ było gorąco.
Spójnik 'although' znaczy mimo że i używany go na początku lub w środku zdania (poprzedzonego przecinkiem).
Although he was very tired, he came to the party. - Mimo że był bardzo zmęczony, przyszedł na imprezę.
I was late for school, although I woke up early. - Mimo że wcześnie wstałam, spóźniłam się do szkoły.
Spójnik 'if' (jeśli, jeżeli) związany jest z trybami warunkowymi (conditionals). Po 'if' nie występuje czas przyszły.
If she phones, tell her that I'm busy. - Jeśli ona zadzwoni, powiedz jej, że jestem zajęty.
If it rains tomorrow, we won't go jogging. - Jeżeli jutro będzie padać deszcz, nie pójdziemy biegać.
If I were you, I would tell them the truth. - Na twoim miejscu powiedziałbym im prawdę. (= Jeśli byłbym tobą...)
Spójnik 'unless' (jeśli nie, chyba że) wprowadza zdanie warunkowe. Ważną rzeczą jest, że 'unless' zawiera już w sobie przeczenie, dlatego nie używamy po nim żadnego dodatkowego przeczenia.
You won't pass your exams unless you study hard. - Jeśli nie będziesz się uczył pilnie, nie zdasz egzaminów.
Błędem jest podwójne przeczenie:
You won't pass your exams unless you don't study hard - źle
Spójnik 'until' tłumaczymy na język polski jako aż do / dopóki nie. Po until w zdaniach odnoszących się do przyszłości nie występuje czas Future.
Can you wat until she comes? - Czy możesz poczekać dopóki ona nie przyjdzie?
I won't go until you tell me the truth. - Nie pójdę dopóki nie powiesz mi prawdy.
W tym przypadku należy również uważać, by podwójnie nie zaprzeczyć, gdyż spójnik 'until' sam w sobie zawiera już przeczenie.
Spójnik 'that' (że) łączy zdania podrzędne. Bardzo często się go jednak pomija.
I think (that) she won't go with us. - Myślę, że ona z nami nie pójdzie.
Do you know (that) his father is a famous politician? - Czy wiesz, że jego tato jest sławnym politykiem?
Spójnika 'when' (gdy, kiedy) używamy, jeżeli mówimy o co najmniej dwóch czynnościach trwających w tym samym czasie:
There were very surprised when they saw me. - Byli bardzo zaskoczeni gdy mnie zobaczyli.
When I was younger I wanted to be a doctor. - Kiedy byłem młodszy, chciałem być lekarzem.
Spójnik 'where' (gdzie) wprowadza zdanie okolicznikowe miejsca:
Could you tell me where you were last night. - Czy możesz mi powiedzieć, gdzie byłeś ubiegłej nocy?
Do you know where is my brother? - Czy wiesz, gdzie jest mój brat?
Spójnika 'while' (podczas gdy) używamy dla czynności ciągłych, które działy się równolegle:
While I was doing my homework, the telephon rang. - Podczas gdy odrabiałem zadanie domowe, zadzwonił telefon.
We were talking while we were working. - Rozmawialiśmy podczas pracy.