20 listopada 1945 roku rozpoczął się bezprecedensowy w dziejach świata proces, w którym na ławie oskarżonych zasiadło 22 zbrodniarzy okresu II wojny światowej. Międzynarodowy Trybunał Wojskowy pierwszy raz w historii świata stosował zasadę odpowiedzialności karnej przywódców państwowych, za zbrodnie międzynarodowe. Był to pierwszy etap karania zbrodniarzy wojennych okresu wojny i okupacji. Zbrodnia ludobójstwa na narodzie żydowskim była oczywista i udokumentowana przez samych nazistów.
Wiadomości ogólne
W skład Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości weszli przedstawiciele czterech zwycięskich mocarstw: Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i Związku Radzieckiego. Nie wszystkie jednak państwa „wielkiej czwórki” pragnęły procesu. Wielka Brytania optowała za tzw. Planem Napoleona. Zakładał on wygnanie zbrodniarzy wojennych na samotną wyspę podobnie, jak wygnano Napoleona Bonaparte. Pozostałe jednak państwa parły do procesu. Ustalono, że przedmiotem procesu będą naruszenia prawa międzynarodowego przez III Rzeszę. Podstawą prawną natomiast akt bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy, w którym strona niemiecka zgodziła się na jednostronne określenie warunków pokoju przez zwycięskie mocarstwa.
Miejscem procesu stała się Norymberga, miejsce symboliczne. Miejsce, w którym w 1933 roku świętowano dojście Adolfa Hitler do władzy. To właśnie tam, w 1935 roku, uchwalono tzw. ustawy norymberskie represjonujące Żydów. Pozbawiały one Żydów obywatelstwa niemieckiego i ochrony własności prywatnej.
Oprócz procesu głównego, w Norymberdze toczyły się także procesy mniejsze, w których na ławie oskarżonych zasiedli działacze organizacji uznanych za przestępcze i zbrodnicze, jak Szwadrony Śmierci, SD, Gestapo. Łącznie oprócz procesu głównego, do 1949 roku przeprowadzono 12 procesów (Proces lekarzy, Proces prawników, Proces Flicka, Proces IG Farben, Proces dowódców na Bałkanach etc.). Procesy następcze były prowadzone tylko przed amerykańskimi sądami.
Akt oskarżenia mówił o czterech rodzajach zbrodni:
1. uczestnictwo w spisku w celu popełnienia zbrodni międzynarodowej/podżeganie do wojny
2. zbrodnie przeciwko pokojowi
3. zbrodnie wojenne
4. zbrodnie przeciwko ludzkości
Akt oskarżenia nie uwzględniał jednak sprawy okupacji nazistowskiej w Polsce, tworzenia i likwidację gett żydowskich, kwestii przesiedleń i germanizacji ludności. Polska delegacja na proces sporządziła jednak 100-stronicowy tzw. „polski akt oskarżenia”, obejmujący zbrodnie nazistowskie dokonane w Polsce. Dzięki temu udało się w znaczny sposób rozszerzyć tematykę polską podczas postępowania dowodowego. Dopuszczono także do składania zeznań świadków z Polski.
Związek Radziecki próbował także wymusić na pozostałych mocarstwach włączenie do aktu oskarżenia „zbrodni katyńskiej”. Stalin chciał obarczyć tą zbrodnią nazistów. Nie udało mu się tego jednak dokonać. Odniósł jednak sukces na innym polu. Doprowadził mianowicie do wyłączenia z procesu tajnej klauzuli paktu Ribbentrop-Mołotow dotyczącą podziału terytorialnego Polski przez III Rzeszę i ZSRR, którą przedstawili adwokaci oskarżonych. W ten sposób ZSRR nie zostało przedstawione w procesie w charakterze agresora i wspólnika III Rzeszy.
Po odczytaniu aktu oskarżenia, żaden z zasiadających na ławie oskarżonych nie przyznał się do winy.
Trybunał pracował 220 dni, wysłuchano zeznać 240 świadków, przedstawiono ponad 5 tysięcy dowodów a spisany protokół zajął 16 tysięcy stron maszynopisu.
Zakończenie procesu i wyroki
Trybunał zakończył pracę 1 października 1946 roku. Ogłoszone wyroki były następujące.
1. kara śmierci:
- Martin Borman – szef kancelarii Hitlera, szef NSDAP
- Hans Frank – Generalny Gubernator w Polsce
- Wilhelm Frick – generał SS i SA, szef Protektoratu Czech i Moraw
- Hermann Goering – Marszałek rzeszy, twórca Gestapo
- Alfred Jodl – szef sztabu Dowództwa Naczelnego Wermachtu
- Ernst Kaltenbrunner – dowódca Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy
- Wilhelm Keitel – szef Naczelnego Dowództwa Wermachtu
- Joachim von Ribbentrop – minister spraw zagranicznych Rzeszy
- Alfred Rosenberg – partyjny ideolog, członek NSDAP
- Fritz Sauckel – członek SS i SA, organizator pracy przymusowej na rzecz Rzeszy
- Arthur Seyss-Inquart – komisarz Rzeszy w Holandii
- Julius Streicher – współorganizator holocaustu, wydawca Der Stuermer
Goering popełnił samobójstwo przed egzekucją. Martina Bormana nie ujęto przed procesem i skazano go zaocznie. Pozostali zbrodniarze zostali powieszeni na szubienicy 16 października 1946 roku przez teksańskiego kata zawodowego, st. sierż. Johna C. Wooda. Ich ciała skremowano, a prochy rozrzucono nad Izerą.
2. kara dożywotniego więzienia:
- Erich Reader – dowódca Kriegsmarine
- Rudolf Hess – zastępca Hitlera
- Walter Funk – minister finansów i gospodarki III Rzeszy
3. długoletnie wyroki więzienia:
- Albert Speer – minister d/s. Uzbrojenia Rzeszy
- Baldur von Schirach – dowódca Hitlerjugend
- Constantin von Neurath – Protektor Czech i Moraw
- Karl Doenitz – dowódca floty okrętów podwodnych
4. uniewinnienie:
- Franz von Papen – kanclerz Rzeszy przed dojściem Hitlera do władzy (1933 rok)
- Hans Fritzsche – główny cenzor Rzeszy i szef radia
- Hjalmar Schacht – prezes Raichsbanku