Szmalcownikami określa się osoby, które w czasie II wojny światowej rabowały i szantażowały ukrywających się przed Niemcami Żydów i pomagających im Polaków. Słowo „szmalcownik” pochodzi od „szmalcu” (niem. schmalz), który w gwarze złodziejskiej oznacza łapówkę lub pieniądze.
Szmalcownicy zaczęli działać na większą skalę po 1942 roku, kiedy zaczęto likwidować getta. Działania te były powszechnie potępiane, jednak Podziemne Państwo Polskie, z racji trudności udowodnienia winy, początkowo zwykle nie karało szmalcowników, w odróżnieniu do donosicieli. Określenie „szmalcownik” pojawiało się jedynie w języku potocznym, nie używano go oficjalnie w języku prawa. Działania szmalcowników najczęściej były spowodowane chęcią wzbogacenia się. Współpracowali oni z granatowymi policjantami i dozorcami domów, którzy mogli posiadać informacje o miejscu ukrycia Żydów. Wielu z nich było również niemieckimi konfidentami. Szantaż był dla nich bardziej opłacalny niż wydanie Żydów Niemcom, za co również mogli otrzymać nagrodę pieniężną.
Trudno oszacować liczbę szmalcowników i ich ofiar. Najczęściej zostawali nimi mężczyźni w średnim wieku. W latach 1943-1944 nastąpiło nasilenie akcji wymierzonych przeciwko szmalcownikom. Jednak miało to niewielki wpływ na liczbę szantaży i denuncjacji. Szmalcownicy funkcjonowali we wszystkich krajach okupowanych przez wojska III Rzeszy. Również władze Polski Ludowej uznały ich za przestępców.