Głoski ą i ę to samogłoski nosowe - w czasie ich artykulacji powietrze wydostaje się z płuc przez jamę nosową.
ZAKRES UŻYCIA SAMOGŁOSKI Ą
Ą zapisuje się, jeśli w wyrazie pokrewnym lub innej formie fleksyjnej wymienia się na ę (księga - ksiąg, wąchać - węszyć, ksiądz - księża, wąż - węże, mąż - mężny, ciążyć - ciężar, w głąb - głębia).
Ą zapisujemy, poddając wyrazy deklinacji - w formach:
- narzędnika liczby pojedynczej (z kim? z czym? - z moją mamą, wielką ochotą, drugą godziną),
- biernika liczby pojedynczej (kogo? co? - dziewczynę / panią - tamtą, miłą, pierwszą, śpiewającą).
W przypadku czasowników ą piszemy:
- w końcówce trzeciej osoby liczby mnogiej (oni, one) czasu teraźniejszego, np. gotują, malują, skaczą, planują, czytają, drżą, śpią,
- w formach czasu przeszłego przed spółgłoską ł, np. wziąłem, minąłeś, schnąłem, pchnął, zmiął, płynął.
Pisownię innych wyrazów warto zapamiętać. To np. kąpiel, kąt, bąk, brąz, trąba, mąka, drążek, grążel, brzdąc, chorągiew, kłącze, klątwa, łąka, pałąk, wątroba.
ZAKRES UŻYCIA SAMOGŁOSKI Ę
Ę zapisuje się, jeśli w wyrazie pokrewnym lub innej formie fleksyjnej wymienia się na ą (pięć - piąty, dęcie - dąć, okrężny - okrążyć, spięcie - spiąć, pięść - piąstka, mięcie - miąć, ręka - rąk, wstęga - wstążka, księga - ksiąg).
Ę zapisujemy w formach biernika liczby pojedynczej (kogo? co? - mamę, rodzinę, wiosnę, nadzieję, kolegę, powsinogę).
W przypadku czasowników ę piszemy:
- w końcówce pierwszej osoby liczby pojedynczej (ja) czasu teraźniejszego, np. idę, chcę, widzę, mówię, stoję, marzę, liczę, rysuję, węszę,
UWAGA: rozumiem, wiem, umiem, śmiem, powiem!
- w formach czasu przeszłego przed spółgłoskami l i ł, np. wzięła, minęła, stanęły, pchnęli, zmięliście, płynęliśmy.
Samogłoska ę występuje w wielu innych słowach:
- w środku wyrazów, np. dźwięk, rzęsa, często, potęga, tępota, chętnie, piękno, między, mięta, więc, zięba, kępa, klęska,
- na końcu rzeczowników w mianowniku, m.in. cielę, pisklę, źrebię, prosię, szczenię, imię, znamię, siemię, widzimisię, brzemię oraz niektórych zaimków, np. się, cię, tę.