Cząstki -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście piszemy ŁĄCZNIE z:
a. osobowymi formami czasowników, np. (ja) robiłbym, (ty) robiłbyś, (on) robiłby, (ona)robiłaby, (my) robilibyśmy, (wy) robilibyście, (oni) robiliby, (one) robiłyby,
b. osobowymi formami czasowników użytymi w funkcji bezosobowej, np. Robiłoby się lżej, gdyby…
c. z niektórymi partykułami*, np. anibym/anibyś/anibyście, czybym/czybyś /czybyście, gdzieżbym/ gdzieżbyś/gdzieżbyście,
d. z niektórymi spójnikami**, np. albobym/albobyś/albobyśmy, bobym/bobyś/bobyśmy, jeżelibym/jeżelibyś, jeżelibyśmy,
e. w wyrazach porównawczych: jakoby, jakby, niby.
* Pozostałe partykuły: albo, ale, ależ, azali, azaliż, aż, bodaj, byle, chyba, czyż, gdzież, jak, jakże, jakżeż, jednak, niech, niechaj, niechże, niechżeż, nuż, oby, otóż, przecież, toć, toż, wszak, wszakoż, wszakże, wszelako, zali, zaliż.
** Pozostałe spójniki: aby, aczkolwiek, albowiem, alboż, ale, ani, aż, ażeby, byle, chociaż, choć, czyli, gdy, gdyż, iż, jak (= jeśli, gdy), jakkolwiek, jako, jednak, jednakże, jeśli, lecz, nim, niż, ponieważ, przecież, skoro, tedy, to (= więc), więc, zanim, zaś, zatem (= więc), że.
Cząstki bym, byś, by, byśmy, byście piszemy ROZDZIELNIE z:
a. z bezokolicznikami (Przyjść by trzeba wcześniej),
b. wyrazami w funkcji czasownika: można, niepodobna, trzeba, warto, wolno (Można by się sprzeczać),
c. z nieosobowymi formami czasownika zakończonymi na -no, -to (Podjęto by decyzję wcześniej),
d. z wyrazami winien, powinien (Powinni byśmy się spotkać),
e. z zaimkami przysłownymi, pytajnymi i względnymi oraz odpowiadającymi im wskazującymi* (Którędy by się tam można dostać? Skąd bym miała to wziąć? Tam byście mogli spędzić urlop!).
* Pozostałe zaimki: dlaczego, dlatego, dokąd, dopóki, dopóty, dotąd, gdzie (= w jaki sposób), jak, kiedy, odkąd, odtąd, stąd, stamtąd, tak (= w taki sposób), tamtędy, wtedy.
UWAGA!
1. Niektóre wyrazy (np. jak, gdzież) raz będą pełnić funkcję zaimka, raz - partykuły. Aby poprawnie zapisać je z cząstką -by, należy najpierw ustalić, w charakterze jakiej części mowy występują w zdaniu, np.:
gdzieżby = wcale nie (w funkcji partykuły) - Gdzieżbyśmy się odważyły!
gdzież by = w którym miejscu (w funkcji zaimka) - Gdzież byśmy się wszyscy podziali?
2. Cząstki bym, byś, by, byśmy, byście mogą występować w charakterze spójnika (by = aby, żeby), np.:
Poprosiła, bym jej pomógł.
Nie chcę, byś się zamartwiał.
Powiedz mu, by się pospieszył.
Zaprosiłem was, byśmy wspólnie podjęli decyzję.
Chcę, byście się pogodzili.
