NAZWISKA ŻEŃSKIE
Odmieniają się wszystkie nazwiska kobiet zakończone na -a (Wisława Szymborska, Helena Kania, Maria Puchajda, Karolina Rudzka itd.). Pozostałe nie podlegają odmianie (Janina Nowak, Hanna Dudek, Maria Kowalczyk).
Jak przymiotniki odmieniają się nazwiska zakończone na -ska, -cka, -dzka, -owa, np.:
Joanna - Kowalska, Kowalskiej, Kowalską
Joanna - Nowacka, Nowackiej, Nowacką
Joanna - Grodzka, Grodzkiej, Grodzką
Joanna - Kulmowa, Kulmowej, Kulmową
Jak rzeczowniki odmieniają się pozostałe nazwiska, np.
Joanna - Kania, Kani, Kanią
Joanna - Zającówna, Zającówny, Zającówną
UWAGA!
1. Nazwiska mające postać przymiotników (np. Chuda, Mądra, Zwinna) można potraktować dwojako:
a. odmienić jak przymiotnik rodzaju żeńskiego (Chuda, Chudej, Chudą),
b. pozostawić w formie mianownikowej w rodzaju męskim, ale używać tylko z imieniem lub określeniem pani (pani Chudy, z panią Chudy, o pani Chudy).
2. Każde z nazwisk nazwiska dwuczłonowego odmienia się według opisanych wcześniej zasad, np.:
a. Joanna Nowak-Kowalska (Nowak - nieodmienne, Kowalska - odmienne) - Joannie Nowak-Kowalskiej, Joanną Nowak-Kowalską,
b. Joanna Kowalska-Nowak (jw.) - Joannie Kowalskiej-Nowak, Joanną Kowalską-Nowak,
c. Joanna Nowak-Stępień (oba nazwiska nieodmienne) - Joannie Nowak-Stępień, Joanną Nowak-Stępień,
c. Joanna Kowalska-Nowicka (oba nazwiska odmienne) - Joannie Kowalskiej-Nowickiej, Joanną Kowalską-Nowicką.
NAZWISKA MĘSKIE
Nazwiska męskie odmieniają się jak rzeczowniki pospolite lub przymiotniki.
Odmiana według deklinacji męskoosobowej
1. Nazwiska zakończone na spółgłoskę miękką, -l i -j oraz na -o poprzedzone głoską miękką odmieniają się jak rzeczownik dziadunio: Kocoń, Koconia, Koconiowi / Dunaj, Dunaja, Dunajowi / Bunio, Bunia, Buniowi.
2. W odmianie nazwisk wielosylabowych zakończonych na -eń lub -eć pomija się e w przypadkach zależnych (Kopeć, Kopcia, Kopciowi), a w przypadku jednosylabowych zachowuje się e (Zbień, Zbienia, Zbieniowi).
3. Nazwiska zakończone na -c, -cz, -dż, -sz, -ż odmieniają się jak rzeczownik piekarz: Szolc, Szolca, Szolcowi / Tracz, Tracza, Traczowi / Parysz, Parysza, Paryszowi.
4. Nazwiska zakończone na -k, -g, -ch odmieniają się jak rzeczownik rolnik: Stańczyk / Stańczyka/ Stańczykowi / Piróg, Piroga, Pirogowi / Zych, Zycha, Zychowi.
5. Nazwiska zakończone na spółgłoskę twardą odmieniają się jak rzeczownik student: Kot, Kota, Kotowi / Baran, Barana, Baranowi / Łabuz, Łabuza, Łabuzowi.
6. Nazwiska zakończone na -ąb, -eł, -oł można odmienić bez wymian głoskowych (Jarząb - Jarząba, Kozieł - Kozieła, Kocioł - Kocioła) lub z wymianami (Jarząb - Jarzęba, Kozieł - Kozła, Kocioł - Kotła).
7. Nazwiska zakończone na -er odmieniają się jak rzeczownik kelner zazwyczaj z zachowaniem e ruchomego: Kramer, Kramera, Kramerowi.
Odmiana według deklinacji żeńskiej
1. Nazwiska zakończone na -a po głosce miękkiej lub głoskach -l i -j odmieniają się jak rzeczownik szyja: Kania, Kani, Kanią / Cieśla, Cieśli, Cieślą / Mateja, Matei, Mateją.
2. Nazwiska zakończona na -a po c, cz, dz, dż, sz, ż/rz odmieniają się jak rzeczownik tarcza: Hańcza, Hańczy, Hańczą / Olsza, Olszy, Olszą / Skorża, Skorży, Skorżą.
3. Nazwiska zakończone na -a poprzedzone spółgłoską -k, -g, -ch/-h odmieniają się jak rzeczownik matka: Majka, Majki, Majce / Faruga, Farugi, Farudze / Socha, Sochy, Sosze.
4. Nazwiska zakończone na -a i -o po spółgłosce twardej odmieniają się jak rzeczownik bona: Jasuba, Jasuby, Jasubie / Lato, Laty, Lacie.
Odmiana według deklinacji przymiotnikowej
1. Nazwiska zakończone na -i odmieniają się jak przymiotnik tani: Kowalski, Kowalskiego, Kowalskiemu.
2. Nazwiska zakończone na -y odmieniają się jak przymiotnik trudny: Kluczny, Klucznego, Klucznemu.
3. Nazwiska zakończone na -e odmieniają się jak przymiotnik trudne z końcówką -em w narzędniku i miejscowniku: Krauze, Krauzego, Krauzem.
LICZBA MNOGA NAZWISK MĘSKICH
1. Wszystkie nazwiska męskie zakończone na spółgłoskę lub samogłoski -a, -e, -o w liczbie mnogiej odmieniają się jak rzeczownik psycholog (psychologowie):
Stańczyk - bracia Stańczykowie, Kania - bracia Kaniowie, Sidło - bracia Sidłowie
2. Nazwiska męskie zakończone na -ski, -cki, -dzki uzyskują końcówki -scy, -ccy, -dzcy:
Kowalski - bracia Kowalscy, Nowicki - bracia Nowiccy, Rudzki - bracia Rudzcy
3. Pozostałe nazwiska męskie zakończone na -i otrzymują końcówkę -owie: Boni -bracia Boniowie.
4. Nazwiska zakończone na -y mające postać przymiotników otrzymują końcówki przymiotnikowe: Szybki - bracia Szybcy.
5. Pozostałe nazwiska zakończone na -y otrzymują końcówkę -owie: Batory - bracia Batorowie.