W języku polskim wyróżnia się 8 samogłosek: a, o, u, e, i, y, ą, ę. Oznacza się je za pomocą 9 liter ze względu na obecność w języku pisanym u (tzw. otwartego) i ó (zamkniętego, kreskowanego).
Samogłoski to głoski otwarte, które wymawia się bez żadnych zwarć lub szczelin w jamie ustnej. Ich ostateczne brzmienie jest uwarunkowane stopniem otwarcia jamy ustnej, położeniem języka oraz układem warg.
Przykład
Samogłoskę a wymawia się z szeroko otwartymi ustami oraz językiem spoczywającym na dnie jamy ustnej, a samogłoskę i przy rozciągniętych kącikach ust oraz wznoszącym się do podniebienia języku.
Cechy głosek
Samogłoski dzieli się na ustne (a, o, u, e, i, y) i nosowe (ą, ę). Przy wymowie samogłosek ustnych powietrze przepływa jedynie przez jamę ustną, a przy wymowie nosowych - również przez nos.
Wszystkie samogłoski są dźwięczne - przy ich wymowie wiązadła głosowe są zsunięte, a przepływające przez nie powietrze wprawie je w drgania (co można sprawdzić, kładąc dłoń na gardle w czasie artykulacji wybranej samogłoski).
Samogłoski to dźwięki zgłoskotwórcze, czyli tworzące sylaby. Jako takie stanowią ośrodek sylaby, w której mogą występować samodzielnie (po-e-ta) lub w towarzystwie spółgłosek (po-e-ta). Należy jednak pamiętać o nietypowym charakterze i oraz u.
Głoska i może być znakiem:
a. samogłoski, jeśli występuje przed spółgłoską (Fi-li-pi-ny, Do-mi -nik, zi-ma ); tworzy wtedy sylabę,
b. zmiękczenia, jeśli występuje przed samogłoską (wie-dzieć, po-nie-dzia-łek, pią-tek); nie tworzy wtedy sylaby.
Natomiast u w połączeniu z a i e wymawiane jest jako ł i jako takie nie tworzy sylaby (eu-fe-mizm, au-re-o-la).
Szczegółowy podział samogłosek
Ze względu na układ warg przy wymowie wyróżnia się samogłoski płaskie (i, y, e, ę), okrągłe (u, o, ą) oraz obojętną a.
Analizując stopień uniesienia języka ku podniebieniu, wyróżnia się samogłoski przednie (i, e, ę), środkowe (y) i tylne (u, o, ą, a) oraz wysokie (i, y, u), średnie (e, ę, o, ą) i niską a.