Głoska a litera
Głoska to najmniejszy dźwięk, który wymawiamy i słyszymy. Jej graficznym odpowiednikiem jest litera. Głoska powstaje, gdy powietrze z płuc przedostaje się do krtani i wiązadeł głosowych, potem – na podniebienie miękkie i dociera do języka. Ułożenie poszczególnych elementów aparatu mowy decyduje o tym, jaka głoska finalnie zostaje wymówiona.
Głoska może być zapisana za pomocą:
a) jednej litery, np. w – o – d – a,
b) dwóch liter, np. d – e – sz – cz,
c) trzech liter, np. dzi – e – ń.
(ap. mowy - źródło J. Strutyński, Gramatyka polska)
Klasyfikacja głosek
Przy zsuniętych wiązadłach głosowych powstają głoski dźwięczne, przy rozsuniętych – bezdźwięczne. Można to sprawdzić, dotykając szyi w okolicy krtani podczas artykułowania głoski. Jeśli wyczuwalne są wibracje – wymawiana głoska jest dźwięczna. Uwaga! Głoski to nie litery. P to nie py i nie pe!
Głoski miękkie powstają, gdy środek języka jest podniesiony i dotyka podniebienia twardego, a twarde – gdy środek języka nie jest podniesiony.
O nosowości lub ustności głosek decyduje podniebienie miękkie. Przy podniesionym wymawia się głoski ustne, przy opuszczonym – nosowe. Jeżeli zatkamy nos, trudno będzie prawidłowo wymówić głoski m, n oraz ą, ę. Są to bowiem głoski nosowe, przy artykulacji których powietrze musi wypełnić jamę nosową.
Warto wiedzieć
Przy opisie głosek językoznawcy rozróżniają także głoski nieotwarte (zwarto-wybuchowe, szczelinowe, zwarto-szczelinowe) i półotwarte (nosowe i płynne – boczne oraz drżące), głoski wargowe, zębowe, dziąsłowe, prepalatalno-zazębowe, prepalatalno-zadziąsłowe, palatalne, postapalatalne i welarne.
Sporo trudnosci w analizie wyrazu może powodować samogłoska i. W zależności od tego, z jakimi głoskami sąsiaduje, może pełnić różne funkcje.
Jeżeli występuje przed spółgłoską, jest znakiem samogłoski, ale zmiękcza też spółgłoskę wcześniejszą.
Np. i - s - t - o - t - a, p - o - l' - i - p, k - o - m' - i - s
Jeżeli występuje przed samogłoską, jest znakiem miękkości.
Np. wi - a - r - a (zmiękcza w do postaci w'), p - a - pi - e - r (zmiękcza p do postaci p')