W języku polskim występują następujące spółgłoski: b, c, cz, d, dz, dż, f, g, h (ch), j, k, l, ł, m, n, p, r, s, sz, t, w, z, ż. Większość z nich ma swoje odpowiedniki miękkie: bi (=b’), ć, di (=d’), dź, f’, g’, h’/ch’, k’, l’, m’, ń, p’, r’, ś, t’, w’, ź.
Spółgłoski to głoski nieotwarte, w czasie wymawiania których powietrze z płuc musi przedostać się przez zwarcia i szczeliny różnych elementów aparatu mowy (np. wiązadeł głosowych), co prowadzi do powstawania poszczególnych dźwięków.
Podstawowe cechy głosek
Stopień zbliżenia środkowej części języka i podniebienia twardego decyduje o miękkości lub twardości spółgłoski. Jeśli oba narządy stykają się, mamy do czynienia z głoskami miękkimi (np. ć, f’, k’, dź), jeżeli pozostają bez kontaktu - z głoskami twardymi (np. c, f, k, dz).
Układ wiązadeł głosowych w czasie wymawiania głoski decyduje o jej dźwięczności lub bezdźwięczności. Jeśli wiązadła są zsunięte, płynące z płuc powietrze napotyka opór, w efekcie czego wprawia wiązadła w drgania. Mamy wtedy do czynienia ze spółgłoskami dźwięcznymi (b, d, dz, dż, g, j, l, ł, m, n, r, w, z, ż oraz ich miękkie odpowiedniki). Jeśli wiązadła są rozsunięte, powietrze przepływa przez nie swobodnie, umożliwiając artykulację głosek bezdźwięcznych (c, cz, f, h, k, p, s, sz, t oraz ich miękkie odpowiedniki).
Głoski ustne powstają, gdy powietrze z płuc wydostaje się jedynie przez jamę ustną, a nosowe - gdy przepływa także przez nos. Głoskami nosowymi są m, n oraz ich miękkie odpowiedniki.
Spółgłoski są niezgłoskotwórcze, czyli samodzielnie nie tworzą sylab. W sylabie występują w towarzystwie samogłoski (pan-te-ra, ko-bie-ta).
Szczegółowa klasyfikacja spółgłosek
Biorąc pod uwagę stopień zbliżenia narządów mowy (warg, zębów, dziąseł, języka i podniebienia), wyróżnia się spółgłoski zwarto-wybuchowe (m.in. p, b, k, g), szczelinowe (m.in. f, w, z, s), zwarto-szczelinowe (m.in. c, dz, cz, dż) oraz sonorne (m.in. m, n, l, r).
Ze względu na miejsce artykulacji wyróżnia się spółgłoski wargowe (np. p, b), zębowe (np. t, d), dziąsłowe (np. sz, ż), preplatalno-zazębowe (np. s’, z’), prepalatalno-zadziąsłowe (np. l’, r’), palatalne (np. ś, ź), postpalatalne (np. k’, g’) oraz welarne (np. k, g).