Streszczenie
Akcja powieści Elizy Orzeszkowej rozgrywa się na terenie Litwy, a główni bohaterowie zamieszkują miejscowość o nazwie Korczyn. Jest to rodzina Korczyńskich oraz Justyna Orzelska i jej ojciec. Wieś podlega zaściankowi szlacheckiemu Bohatyrowiczów (zubożałej szlachty). Justyna Orzelska przeżywa zawód miłosny, po którym czuje się zagubiona i nie potrafi określić swojego życiowego celu. Jej dawnym adoratorem jest Zygmunt Korczyński, żonaty, ale wciąż zalecający się do dziewczyny. Innym amantem Justyny jest Teofil Różycki, arystokrata posiadający na Litwie majątek. Justyna wiąże się jednak z Janem Bohatyrowiczem, mężczyzną, który honorowo żyje z samodzielnej, ciężkiej pracy.
Relacja Justyny i Jana jest powodem do pojednania zaścianka z przedstawicielami dworu. Najstarszy z rodu, Benedykt Korczyński traktuje Bohatyrowiczów jak druhów w niewoli zaborców, a nie wrogów, chcących zabrać mu ziemie. Dochodzi także do wyklarowania się poglądów i postaw poszczególnych bohaterów. Żona Andrzeja Korczyńskiego, wdowa po zmarłym powstańcu styczniowym zaczyna rozumieć, że przez swój brak wiary w idee historyczne wychowała syna o poglądach kosmopolitycznych i egoistycznych.
Utwór kończy się pozytywnie – Justyna i Jan zaręczają się, a Marta Korczyńska spotyka dawnego ukochanego – Anzelma. Benedykt Korczyński spotyka się w pojednaniu z Anzelmem Bohatyrowiczem, przyjacielem jego brata Andrzeja.
Geneza
Zbigniew Kuźmiński zrealizował swój film fabularny w 1986 roku i jest adaptacją powieści Elizy Orzeszkowej wydanej w 1888 roku. Film został podzielony na dwie części - był emitowany zarówno w wersji kinowej, jak i telewizyjnej.
Porównanie z książką
Eliza Orzeszkowa przedstawia w swojej powieści obraz zubożałej szlachty mieszkającej nad Niemnem, próbującej poradzić sobie z nadchodzącą nową rzeczywistością społeczną i polityczną. Najważniejszym przesłaniem książki było wezwanie do wierności własnej ziemi, ojczyzny oraz przeszłości. Propagowała patriotyczną ofiarność. Dzięki Zbigniewowi Kuźmińskiemu, po stu latach narracja pisarki przypomina o owocach jakie niesie za sobą pojednanie, uspokojenie i optymizm dziejowy. Reżyser tworzy świat przedstawiony w atmosferze harmonii i urokliwej sielankowości. Pozwala widzowi na chwile zapomnienia od codziennej, trudnej rzeczywistości. Twórca adaptacji całkowicie zachowali narracyjną strukturę dzieła Orzeszkowej, w większości pozostały również dialogi i liczne detale.