Marinizm - definicja, cechy, przedstawiciele

Marinizm jest strategią poetycką opartą na doborze wyszukanej, skomplikowanej formy opartej częstokroć na z góry założonym pomyśle, który w finale ma zaskoczyć czytelnika i wprawić go w stan tzw. „stupore”. Na kanwie tego stylu późniejsze epoki wykształciły konceptyzm korzystający z zasady wejścia z czytelnikiem w pewnego rodzaju grę słowną opartą na szeregu środków poetyckich, przede wszystkim paradoksie i alegorii, ale również korzystającą w nowatorski sposób z anafory i epifory, przestawienia szyku zdania (inwersji), zaskakująco dobranego epitetu, hiperboli i gradacji.

Za osiągnięcie marinizmu uznaje się też wprowadzenie do poetyckiej stylistyki antytezy polegającej na paradoksalnym zestawieniu ze sobą podmiotu i orzeczenia, które w myśl logiki wzajemnie się wykluczają (np. znane z pieśni Franciszka Karpińskiego zestawienie „blask ciemnieje”). Marinizm cechował się również licznymi, rozbudowanymi metaforami, które wprowadzały do tekstu wrażenie przesadnego bogactwa, przepychu; stanowił w tym względzie przedłużenie cech barokowych sztuk plastycznych na sferę literatury.

Nazwa stylu pochodzi od jego twórcy – Giambattisty Mariniego, jednego z najbardziej cenionych poetów włoskiego baroku. To on miał stwierdzić, iż „że poezja ma przede wszystkim szokować i zaskakiwać czytelnika”, stąd też ogromna dbałość o dobór wyszukanej formy jego dzieł, niekoniecznie korespondująca z powagą ich treści. Marini tworzył głównie wiersze o tematyce miłosnej, ale za jego największe dzieło uznaje się poemat mitologiczny pt. „Adonis” (1623), w którym zrealizował założenia poezji wyzwolonej spod jakichkolwiek reguł, skomplikowanej formalnie i przeładowanej złożonymi strukturami stylistycznymi.

W literaturze polskiej marinizm znalazł swą najdoskonalszą realizację w twórczości Jana Andrzeja Morsztyna, który przetłumaczył z resztą jedną z pieśni „Adonisa”. Z włoskiego wzorca zaczerpnął przede wszystkim wyszukaną formę wiersza opartą na zaskakującym pomyśle, bogatą metaforykę, kunsztowną zdobność wypowiedzi oraz tematykę, która oscylowała zazwyczaj wokół tematu miłości. Morsztyn pozostawił po sobie dwa zbiory: „Lutnia” (ok. 1638) oraz „Kanikuła albo Psia gwiazda” (1647), w którym nawet porządek następowania po sobie wierszy został przemyślany i ma swoje znaczenie dla wymowy całego tomu.