Hans Memling Sąd ostateczny - opis, interpretacja i analiza obrazu

 

„Sąd ostateczny” Hansa Memlinga powstawał w czasie od 1467 do 1471 r. Tryptyk ten namalowany został techniką temperowo-olejną na desce.

Niezwykle ciekawa jest historia tego dzieła autorstwa niderlandzkiego malarza. Memling stworzył je dla Medyceuszy (florencki ród bankierów i kupców), którzy planowali przekazać go do jednej z florenckich świątyń. Obraz transportowany był drogą morską, a wiozący go okręt został zaatakowany przez gdańskiego kapra (korsarza) – Piotra, który tryptyk przekazał tamtejszemu Kościołowi Mariackiemu. Dzieło wielokrotnie zmieniało jeszcze właścicieli (m.in. w czasie II wojny światowej), jednak ostatecznie wróciło do Gdańska i znajduje się w Muzeum Narodowym.

Opis obrazu

Dzieło Memlinga utrzymane jest ciemnej tonacji kolorystycznej. Podobnie do innych tryptyków przedstawiających Sąd Ostateczny, ma ono trójdzielną kompozycję – lewe skrzydło: raj, prawe: piekło oraz część centralna: scena sądu.

Część centralna

W punkcie centralnym znajduje się Archanioł Michał okuty w zbroję, który trzyma w ręku wagę – narzędzie oddzielające ludzi dobrych od grzeszników. Dookoła kotłują się ludzie, a o ich dusze toczy się walka między aniołami a diabłami; diabły przeciągają ich na prawą stronę obrazu, anioły – na lewą stronę. Ponad scenami rozgrywającymi się na ziemi przedstawione zostało niebo. W jego centrum znajduje się Chrystus w czerwonej szacie, który siedzi na tęczy (symbol przymierza Boga z ludźmi, jakie zostało zawarte po potopie), a stopy trzyma na złotej kuli (symbol świata). Ręce Zbawiciela ułożone są w sposób charakterystyczny dla tego typu obrazów: prawa wzniesiona jest w górę (znak zbawienia), lewa opuszczona (znak potępienia). Obok znajdują się apostołowie oraz Matka Boża. Nad tymi postaciami górują anioły. Przy głowie Chrystusa znajdują się dwa bardzo ważne symbole: biała lilia (zbawienie) oraz krwawy miecz (potępienie). Wszystko to osadzone jest na tle koloru złotego – barwy władzy.

Prawe skrzydło

Prawe skrzydło tryptyku Hansa Memlinga przedstawia sferę piekła. Jego kompozycja jest bardzo dynamiczna, a w kolorystyce dominują czerń i czerwień (kolor płomieni). Można tutaj zobaczyć ludzi strącanych w wieczny ogień piekielny. Niektórzy lecą bezwładnie, inni starają się jeszcze bronić. Ci, którzy próbują pozostać na twardym gruncie, są bezlitośnie popędzani przez odrażające demony, stanowiące także alegorie grzechu; np. diabeł o skrzydłach ćmy – nieczystość, diabeł o skrzydłach motyla – niestałość). Nad wszystkim góruje anioł znajdujący się w lewym rogu tej części.

Lewe skrzydło

Lewe skrzydło przedstawia monumentalną bramę niebios, przed którą stoi wiele osób. Szczęśliwcom tym udało się uniknąć ogni piekielnych i otrzymali możliwość dołączenia do grona zbawionych. W górę prowadzą ich wielkie kryształowe schody – symbol czystości. U ich stóp znajduje się św. Piotr witający kolejnych sprawiedliwych. Przy samej bramie rozstawieni są aniołowie wręczający ludziom szaty.

Interpretacja obrazu

„Sąd ostateczny” Hansa Memlinga jest jednym z najbardziej znanych dzieł tego typu. Na uwagę zasługuje iście mistrzowska kompozycja tryptyku, pełna alegorii i symboli, które stanowią także element dydaktyczny – przestrzegają przed grzechami oraz zachęcają do dobrych uczynków (np. kwiaty rozłożone pod kryształowymi schodami symbolizują skromność, pokorę, wyrzeczenia).

Dzieło Memlinga pokazuje także, że wszyscy ludzie zostaną sprawiedliwie osądzeni (Archanioł Michał trzymający wagę), nic nie ukryje się przed Bogiem - każdy otrzyma nagrodę zależną od jego ziemskiego życia (o czym świadczy różnorodność ludzi znajdujących się zarówno w niebie, jak i w piekle).

Hans Memling „Sąd ostateczny” - tryptyk