Wojna polsko-rosyjska (1792) - przyczyny, przebieg, skutki

Ambitne plany reformatorskie Stanisława Augusta Poniatowskiego i jego zwolenników, zawarte w Konstytucji 3 Maja, miały za zadanie uzdrowić ustrój Rzeczpospolitej i pozwolić na odbudowanie jej znaczenia, jednocześnie zaś ukrócenie samowoli magnaterii i części szlachty. Spotkało się to oczywście z oporem wyżej wymienionych grup, wkrótce zaś przedstawiciele stronnictwa hetmańskiego rozpoczęli otwartą walkę o zniesienie reform. W wyniku utworzonej 14.05.1792 roku konfederacji targowickiej, przeciwnicy reform zwrócili się oficjalnie o pomoc do carycy Katarzyny II, prowokując wkroczenie wojsk rosyjskich na terytorium Rzeczpospolitej i rozpoczęcie wojny polsko - rosyjskiej.

Armia polska była w tym momencie w stadium głębokiej reorganizacji, osiągając imponujący jak na możliwości państwa stan liczebny, jednak nie posiadając jeszcze wyszkolonego rekruta i potrzebując więcej czasu, by zmienić się w naprawdę potężną armię. Z drugiej strony armia rosyjska była zaprawiona w bojach i posiadająca ogromne rezerwy mobilizacyjne. Mimo to jednak dowódcy polscy, wśród których należy wyróżnić Józefa Poniatowskiego, Tadeusza Kościuszkę i Michała Zabiełlo, uważali że sytuacja mimo trudności nie jest beznadziejna.

Kampania wojenna toczyła się ze zmiennym szczęściem. Na Litwie wojska Rzeczpospolitej poniosły szereg druzgocących klęsk i zostały zmuszone do odwrotu. Z kolei 18.06.1792 Józef Poniatowski pokonał Rosjan w bitwie pod Zieleńcami. Zwycięstwo to jest o tyle ważne, że będąc pod jego wrażeniem Stanisław August Poniatowski ustanowił order Virtuti Militari, najstarsze  polskie odznaczenie wojskowe. 18.07.1792 roku wielokrotnie słabsze siły Tadeusza Kościuszki wytrzymały atak wojsk rosyjskich pod Dubienką.

Król Stanisław August jednak uznał, że sytuacja jest beznadziejna i nie ma szans na zwycięstwo w otwartej wojnie. W wyniku ciężkich sporów w obozie królewskim, ostatecznie król 24.07.1792 przystąpił do konfederacji targowickiej, chcąc ratować chociaż część reform. Ta decyzja króla została przez wielu dowódców wojskowych uznana za zdradę.

W rezultacie przegranej wojny większość reform króla została zniesiona, a Prusy i Rosja postanowiły dodatkowo wzbogacić się na jej klęsce, doprowadzając do II Rozbioru. Pozostali zwolennicy reform nie chcieli pogodzić się z klęską w wojnie i aktualną wszechwładzą sił rosyjskich, co doprowadziło w roku 1794 do wybuchu powstania, zwanego kościuszkowskim, ostatniego zrywu I Rzeczpospolitej.