Insurekcja kościuszkowska - streszczenie przebiegu, dowódcy

24 marca 1794 roku Tadeusz Kościuszko ogłosił na rynku w Krakowie ostatniego w historii I Rzeczpospolitej powstania, znanego jako insurekcja kościuszkowska. Jako przywódca powstania Kościuszko zaczął ogłaszać różnorakie odezwy i akty prawne, mające przyciągnąć do walki nie tylko szlachtę, ale i chłopów. Ogłosił on również powszechną mobilizację.

Siły rosyjskie, początkowo reagujące biernie ne zachodzące wypadki, postanowiły w końcu interweniować i stłumić rebelię. Siły rosyjskie pod dowództwem generała Tormasowa spotkały się z  Polakami  w bitwie pod Racławicami (4.04) gdzie siłom powstańczym udało się odnieść świetne zwycięstwo. Szczególną odwagą wykazali się chłopi z oddziałów kosynierów - z powodu braków w uzbrojeniu walczących kosami. Wtedy też narodziła się legenda Wojciecha Bartosza - chłopskiego bohatera i jednego ze zdobywców rosyjskich dział.

Tymczasem powstanie zaczęło rozszerzać się na nowe tereny. 17.04. doszło do walk ulicznych w Warszawie, w których dużą rolę odegrał szewc Jan Kiliński. W ich rezultacie również Warszawa dołączyła do powstania. 22.04. do podobnego powstania doszło w Wilnie, gdzie wyróżnił się Jakub Jasiński. 7 maja, w celu porwania chłopów do powstania, Kościuszko ogłosił Uniwersał Połaniecki, w którym obiecywał zmniejszenie pańszczyzny i przyznanie im wolności osobistej. Odniósł on tylko połowiczny sukces, bowiem uniwersał spotkał się z oporem szlachty.

W drugiej połowie roku sytuacja powstańców zaczęła się pogarszać. Europejska opinia międzynarodowa obawiała się co radykalniejszych haseł powstania, bojąc się powtórzenia scenariusza z rewolucji francuskiej. Stąd też ciche poparcie dla walczącej Rosji Szczególnie złym echem odbiła się radykalizacja powstańców w Warszawie, gdzie doszło w maju do zamieszek i powieszenia byłych przedstawicieli Targowicy i władzę przejęła Najwyższa Rada Narodowa. 16.05. do wojny oficjalnie przyłączyły się Prusy, pogarszając sytuację. 6.06. wojska powstańcze przegrały bitwę pod Szczekocinami. Wkrótce potem padł Kraków, a wojska pruskie i rosyjskie szykowały się do ataku na Warszawę (oblężenie miasta rozpoczęło się w lipcu, jednak Prusakom nie udało się zdobyć miasta). Kościuszko próbował odciążyć stolicę przez rozpalenie powstania na Litwie i w Wielkopolsce.

10.10.1794 roku Kościuszko i jego wojska poniosły druzgocącą klęskę w bitwie z wojskami rosyjskimi pod Maciejowicami. Sam Naczelnik dostał się do niewoli. Nic już nie mogło zatrzymać marszu rosyjskiego na Warszawę. 4.11.1794 wojska rosyjskiego generała Suworowa zdobyły Pragę, dokonując masakry jej mieszkańców. Ten akt terroru doprowadził do kapitulacji Warszawy.

W następstwie insurekcji państwa zaborcze uznały, że pozostawienie państwowości polskiej nawet w szczątkowej formie jest zbyt niebezpiecznie i 24.10.1795 dokonały ostatniego, III Rozbioru Polski. Rzeczpospolita Obojga Narodów przestała istnieć.