Mianem rewolucji przemysłowej określa się wszystkie przemiany techniczne, jakie zaszły początkowo na terenach Anglii w XVIII i XIX w., znacznie ułatwiając życie jednostki oraz społeczeństwa oraz przyśpieszając rozwój gospodarki. Innowacje te rozprzestrzeniły się na pozostałą część Europy w latach 30. i 40. (w Stanach Zjednoczonych datowane są już na rok 1820). Najpóźniej dotarły do krajów znajdujących położonych na wschodzie – do Królestwa Polskiego (Kraju Nadwiślańskiego) w latach 60., do Imperium Rosyjskiego dwa dziesięciolecia później.
Przyczyny rewolucji przemysłowej
Fundamentalną przyczyną rewolucji przemysłowej był gwałtowny przyrost ludności. Rosnące potrzeby obciążyły rynek, który nie nadążał z produkcją odpowiedniej ilości pożądanych dóbr (manufaktury miały niewielką wydajność). Drugim powodem była rewolucja agrarna – proces polegający na przemianie tradycyjnego rolnictwa w nowoczesne, bardziej wydajne, nastawione na masową produkcję określonych towarów.
Rozwój techniczny podczas rewolucji przemysłowej
Jedną z pierwszych innowacji wprowadził w 1733 r. Anglik John Kay. Była to maszyna tkacka, w której sznurek mechanicznie przerzucał czółenko (część przechowującą wątek, czyli nitkę). Trzydzieści jeden lat później kolejnego znaczącego odkrycia dokonał James Hargreaves. Wynalazł on wielowrzecionową mechaniczną, choć napędzaną siłą ludzkich mięśni, przędzarkę. Dzięki temu urządzeniu można było wytwarzać nawet do 16 nici. Jednak prawdziwą rewolucją było dokonanie Jamesa Watta – w 1763 r. zmodernizował on stworzony wcześniej przez Thomasa Newcomena silnik parowy, znacznie zwiększając jego wydajność. Wynalazek przyjął się szybko, bo już w 1784 r. powstała pierwsza fabryka przędzalnicza, w której produkcja opierała się właśnie na silnikach Watta.
Obok wielu innowacji zastosowanych w przemyśle włókienniczym, ważną rolę odgrywały także hutnictwo i metalurgia. W 1735 r. potrafiono już wytapiać metale. Ponad sto lat później (1856) opracowana została metoda produkcji stali z rozgrzanego żelaza (dokonał tego Henry Bessemer). Wszystkie osiągnięcia w dziedzinie metalurgii zaowocowały szybkim rozwojem transportu, głównie szynowego.
Wiek XIX przyniósł kolejne nowinki techniczne. Już na początku tego stulecia został opracowany sposób napędzania statków dzięki maszynie parowej (1803 – Robert Fulton). Jednakże największym dokonaniem ówczesnej techniki było zbudowanie na przełomie wieków przez Alessandro Volta ogniwa galwanicznego – urządzenia przekształcającego energię chemiczną w energię elektryczną. W 1837 r. Samuel Morse skonstruował telegraf, który pozwalał na wymianę informacji pomiędzy odległymi lokalizacjai.
Takie zaplecze techniczne spowodowało, iż kolejne lata przyniosły niezwykle gwałtowny rozwój nauki. Okres II połowy XIX stulecia często określa się mianem drugiej rewolucji przemysłowej. Powstały wtedy takie wynalazki jak np.: dynamit (1867), telefon (1876), żarówka (1879) oraz silnik gazowy.
Znaczenie i skutki społeczne rewolucji przemysłowej
Rewolucja przemysłowa zaowocowała przede wszystkim gwałtownym procesem urbanizacji. Ludność przenosiła się ze wsi do wielkich ośrodków miejskich, gdyż tam łatwiej było znaleźć pracę. Dzięki poprawiającym się warunkom życia wzrósł przyrost naturalny. Zmiany zaszły także w ustroju społecznym – spadło znaczenie wyższych warstw społeczeństwa, wzrosła zaś rola ludzi związanych z przemysłem (tzw. burżuazji przemysłowej). W okresie rewolucji przemysłowej narodziły się także związki robotnicze oraz prawa pracownicze. Również ideologia socjalistyczna zapoczątkowana w tym czasie.
Rewolucja przemysłowa przyniosła także różnorodne skutki ekonomiczne. Przede wszystkim zwiększono wydobycie węgla. Koniecznością było także udoskonalenie możliwości jego transportu, toteż następował rozwój kolei. Coraz szybciej powstawały również kolejne miasta, które dzięki najnowszym odkryciom technicznym mogły stawać się niemal samowystarczalnymi ośrodkami ludności.