„Sachem” - geneza
Henryk Sienkiewicz napisał nowelę zatytułowaną „Sachem” w 1889 r. Wcześniej autor wiele podróżował po Ameryce, a swoje wrażenia opisał w „Listach z podróży do Ameryki” (publikowane były w „Gazecie Polskiej”) oraz krótkich utworach prozatorskich, m.in. „Wspomnienie z Maripozy” (krótka nowelka opowiadająca o spotkaniu rodaka za oceanem).
Dzieło o ostatnim przedstawicielu Czarnych Wężów, chociaż jego akcja osadzona została daleko od Polski, nawiązuje do sytuacji w kraju znajdującego się pod zaborami. Historia Antylopy – miasteczka wzniesionego na zgliszczach indiańskiej osady – jest w pewnym sensie analogiczna do tego, co działo się ówcześnie w ojczyźnie. Krótka nowela przedstawiała nie tylko okrutne działania niemieckich kolonizatorów, lecz ukazuje także – poprzez postać Czerwonego Sępa – zniemczonego potomka indiańskiego wodza, zgubne skutki uległej postawy wobec najeźdźców.
„Sachem” - czas i miejsce akcji
Akcja noweli Henryka Sienkiewicza toczy się w XIX stuleciu, w okresie stopniowego wypierania rdzennych mieszkańców Ameryki przez europejskich kolonizatorów. Miejscem akcji jest kilkunastotysięczne miasto Antylopa, które powstało na ruinach indiańskiej wioski Chiavatty, której mieszkańców brutalnie wymordowano.
Znaczenie tytułu „Sachem”
Tytułowy sachem to wódz indiańskiego plemienia Czarnych Wężów. Jego bracia zostali zabici przez Europejczyków, a jego samego od konającego starca zabrał dyrektor cyrku, zatrudniając go u siebie.
Zadaniem wodza jest odpowiedzialność za swój lud, a także – w razie potrzeby – pomszczenie doznanych przez niego krzywd. Występujący w utworze Czerwony Sęp jest jednak Indianinem niemal zupełnie zniemczonym i pozbawionym świadomości swoich korzeni, a co za tym idzie – swojej tożsamości. Co prawda, intonuje indiańską pieśń bojową, lecz jest to wyłącznie element dobrze zaplanowanego występu – występu, który w widzach (i czytelniku) powoduje olbrzymie napięcie, gdyż spodziewają się oni, iż rozgoryczony mężczyzna będzie chciał zemścić się za brutalne potraktowanie jego ludu. Wszyscy zostają zmyleni – Sachem, zamiast zrobić użytek z posiadanej broni, sięga po metalową misę i prosi publiczność o datki. W kontekście postawy Czerwonego Sępa, tytuł utworu zyskuje bardzo smutną wymowę – ukazuje definitywny koniec dawnego wojowniczego i honorowego ludu.
Motywy i problematyka „Sachema”
Dzieło Henryka Sienkiewicza w dobitny sposób opisuje brak moralności i zakłamanie europejskich osadników, którzy, przyjeżdżając na obce ziemie, bezlitośnie mordowali ich mieszkańców i bez skrupułów zajmowali ich miejsce. Hipokryzja białych osadników wielokrotnie jest ujawniana w krótkiej noweli Sienkiewicza – narrator opowiada na przykład o nauczaniu miejscowych o konieczności szanowania cudzej własności i moralnym życiu czy o założeniu towarzystwa filantropijnego. Wspomina również wygłoszony w Antylopie wykład pt.: „O prawach narodów”.
W „Sachemie” znajdujemy przetworzony motyw samotności i tęsknoty za ojczyzną. Uczucia takie u Czerwonego Sępa powinna budzić zrównana z ziemią Chiavatta. W noweli dzieje się jednak inaczej niż np. w „Latarniku”, innym utworze Sienkiewicza. Skawiński także został sam, utracił ojczyznę i nie mógł do niej powrócić. Nie poddał się jednak, ale starał się pielęgnować w sobie miłość do opuszczonego kraju. Pogrążony był w nostalgii. Natomiast Czerwony Sęp szybko zbliżył się do swoich niemieckich oprawców zarówno pod względem mentalnym, jak i kulturowym (np. mówi po niemiecku, spożywa europejskie dania), stając się dla nich przy okazji przedmiotem rozrywki.
Poprzez motyw utraconych ziem przodków, a więc – utraconej ojczyzny, Sienkiewicz czyni aluzję do ówczesnej sytuacji podzielonej między trzech zaborców Polski. Autor pokazał, jak zgubna może okazać się serwilistyczna postawa wobec najeźdźców – prowadzi ona nie tylko do klęski jednostki, lecz także całego narodu, który nie tylko nie zostaje pomszczony, ale wymazany z pamięci świata.