 |
|
Replika „Fontanny” (Musee Maillol, Paryż)/ |
„Fontanna” to jedna z najsłynniejszych, a jednocześnie najbardziej skandalicznych ekspozycji autorstwa Marcela Duchampa. Dzieło zostało pokazane w 1917 roku na wystawie Stowarzyszenia Artystów Niezależnych w Nowym Jorku i – oczywiście – wywołało szok. Był to bowiem zwyczajny pisuar umiejscowiony na cokole i podpisany jako „Fontanna”. Jednocześnie kompozycja ta zainicjowała ogólną dyskusję nad istotą sztuki.
Duchamp posłużył się charakterystyczną dla awangardy strategią skandalu – samo wystawienie pisuaru miało wymiar zdecydowanie obrazoburczy. Stanowiło bowiem akt kontestacji tradycyjnej sztuki i jej wartości. Duchamp wyznaczył cezurę tzw. twórczości wysokiej, ukazując jej zupełnie nowe rozumienie. Zakwestionował tym samym kanoniczności w sztuce, zwrócił uwagę na peryferie i wszystko to, co dotąd wykluczane było z dziedziny przeżyć estetycznych.
Co ciekawe, wizja Duchampa nie odbiega od teorii estetyki Immanuela Kanta, zgodnie z którą jednym z warunków przeżycia estetycznego jest odpowiedni dystans odbiorcy w stosunku do podziwianego przedmiotu. Tym samym, rzecz spełniająca funkcję użytkową nie może stać się dziełem sztuki, ponieważ służy do czegoś innego niż jej podziwianie. Duchamp zauważył jednak, że jeżeli tę samą rzecz umieścimy w muzeum, wyeksponujemy, oddzielimy od odbiorców muzealnym sznurem i nadamy jej tytuł, nieoczekiwanie przeistoczy się ona w przedmiot estetyczny. Kategorie piękna i brzydoty są tu drugorzędne – widz może kontemplować zarówno jeden, jak i drugi przedmiot. Najważniejsze znaczenie ma kontekst, w jakim zaistnieje dany eksponat.
Marcel Duchamp dokonuje w ten sposób rewolucyjnej zmiany w pojmowaniu sztuki, a także w relacjach pomiędzy sztuką i rzeczywistością. Artysta buduje zupełnie nową estetykę, stawia znak równości pomiędzy sztuką dawnych wielkich mistrzów i zwykłym pisuarem.
Jego obrazoburczy akt zwraca jednak również uwagę na mechanizmy tworzenia kanonu. Pokazuje, że granica pomiędzy sztuką i nie-sztuką jest czysto umowna i płynna. Zmusza on również do refleksji nad tym, kto decyduje, że coś uznaje się za sztukę lub nie.