Proces szesnastu - historia

Jednym z pierwszych celów,  jakie nowe władze komunistyczne musiały sobie postawić przy przejmowaniu władzy w Polsce, była eliminacja wszystkich środowisk opozycyjnych, które mogłyby realnie zagrozić działaniom komunistów wysłanych z Moskwy. Największym i najsilniejszym konkurentem w roku 1944 i 1945 były struktury Polskiego Państwa Podziemnego, z Armią Krajową jako naczelną siłą. Aby ją unieszkodliwić, należało najpierw sparaliżować jej system dowodzenia.

27 marca 1945 roku doszło do podstępnego aresztowania dowódców polskiego Podziemia, zaproszonych na rozmowy z władzami radzieckimi pod pozorem ustalenia warunków współpracy i działania AK w powojennej Polsce. Wśród aresztowanych 16 ludzi znaleźli się  m.in. Leopold Okulicki, Kazimierz Pużak, Antoni Pajdak i Józef Stemler-Dąbski. Przywódcy Podziemia zostali następnie przetransportowani do Moskwy, gdzie czekano na odpowiedni moment do rozpoczęcia procesu pokazowego. Ostatecznie zaczął się on 18 czerwca 1945  roku. Proces był od początku do końca sfingowany, a orzeczenie winy - od początku pewne. Aresztowanych oskarżano o współpracę z Niemcami, walkę przeciw własnemu narodowi i szkodzenie nowym władzom.

Ostatecznie skazańcy zostali skazani na różne kary więzienia, najważniejsze postacie Podziemia dostały od 8 do 10  lat łagrów,  pozostałe 1,5 roku, kilku oskarżonych uniewinniono. Najważniejsze osoby skazane w procesie nie dożyły jednak końca wyroku, oficjalnie umierając "z przyczyn naturalnych", prawdopodobnie zaś zostały zamordowane. Proces Szesnastu stał się na długo symbolem sowieckich represji wobec Polski. Z drugiej strony doprowadził on także do paraliżu siatki AK i zmniejszenia roli, jaką mogłaby ona dokonać w walce z komunistami.