Marzec 1968 w Polsce - przyczyny, historia, skutki

W drugiej połowie lat 60. coraz wyraźniej rysował się wewnętrzny podział w łonie PZPR na małe, wzajemnie zwalczające się grupy polityczne. Z każdym rokiem słabła pozycja Władysława Gomułki, uważanego za nieprzejednanego ideologicznie, ale mało skutecznego I sekretarza. Do władzy pragnęli dotrzeć młodzi technokraci, reprezentowani przez Edwarda Gierka. Wreszcie silną pozycję mieli też tzw. "partyzanci" z Janem Moczarem na czele. Wszystkie te grupy dążyły do podkopania pozycji rywali i przejęcia faktycznej władzy w Partii.

Okazją do rozstrzygnięcia tego konfliktu stały się wydarzenia z roku 1968. W marcu 1968 na deski teatru wszedł spektakl "Dziady", w nowej, odświeżonej reżyserii Kazimierza Dejmka. Spektakl został przez władze uznany za antyrosyjski i antyradziecki, stąd też po zaledwie kilku wystawieniach zdjęto go z afiszy. Wywołało to oburzenie studentów i intelektualistów. Pierwsze protesty prędko wymknęły się spod kontroli, doszło do wystąpień o charakterze politycznym. Trwające od 8  do  23 marca  zamieszki zostały ostatecznie stłumione brutalnie przez władzę. Wielu uczestników protestów zostało wyrzuconych z uczelni bądź pracy.

Sprawa "Dziadów" została wykorzystana przez "partyzantów" Moczara jako bomba inicjująca czystkę w Partii. Już wkrótce umiejętnie sterowana propagandowa akcja zrzuciła całą winę za zamieszki na Żydów. Pośrednio miało to uderzyć w przeciwników Moczara, wielu z nich bowiem było żydowskiego pochodzenia. Wielka nagonka w prasie i mediach spowodowała rozruchy na tle antysemickim. Wielu Żydów polskich dopiero teraz, dwadzieścia lat po wojnie, zostało zmuszonych do emigracji do Izraela. Mimo to nadzieje Moczara na przejęcie władzy nie spełniły się. Gomułka utrzymał się jeszcze dwa lata, do roku 1970, a na jego miejsce wszedł już wkrótce Edward Gierek.