Lata 1945 – 1953 są jedną z najczarniejszych kart w historii Polski i bez wątpienia najgorszym okresem istnienia PRL. Czasy rządów Józefa Stalina w ZSRR i Bolesława Bieruta w Polsce charakteryzowały się terrorem na masowa skalę i prewencyjnym zastraszaniem społeczeństwa.
Przejęta przez komunistów w roku 1945/6 władza była jeszcze bardzo chwiejna, ciągle bowiem istniały siły sprzeciwiające się uzależnieniu Polski od Moskwy. Stąd też trwająca do lat 50. akcja „oczyszczania” Polski z wrogich nowemu ustrojowi „elementów”. Ofiarą owych czystek padali w pierwszej kolejności AK-owcy i działacze podziemia, poza tym również elity intelektualne, byli politycy z międzywojnia itp. Represje nie omijały też zwyczajnych osób – wystarczył nawet cień podejrzenia, by dowolna osoba była aresztowana przez cieszący się ponurą sławą Urząd Bezpieczeństwa. Toczona bezpardonowo walka z podziemiem antykomunistycznym spowodowała jego prawie całkowite wyniszczenie. Jednocześnie zaś doszło do szeregu czystek w partii. Ich ofiara padł m.in. Władysław Gomułka, skazany na karę więzienia za „odchyły narodowe”. Procesy nie ominęły wojskowych, zwłaszcza tych służących w armii także przed wojną.
Był to także okres powolnej odbudowy kraju ze zniszczeń, zwłaszcza zaś słynnego hasła „cegły na Warszawę”. Niefortunna owa idea doprowadziła paradoksalnie do dewastacji wielu zabytków w innych miastach, skąd wywożono budulec do odbudowy stolicy.
Lata życia Stalina to poza tym okres budowania mitu „przyjaźni polsko – radzieckiej”, stąd też szeroki wachlarz działań Partii, od wieców poparcia i plakatów, po ustalony z Moskwą „Dar ZSRR”, jakim był Pałac Kultury i Nauki w Warszawie. Owe „czarne lata” przerwała dopiero śmierć Stalina w roku 1953 i Bieruta w 1956 . Do władzy doszły elementy bardziej umiarkowane. Zaczęła się upragniona „odwilż”.
