Ateński Związek Morski – Powstanie
Po zwycięstwach pod Platejami i Mykale Hellenowie przeszli do ofensywy przeciw perskim posiadłościom w Europie. Pierwszym celem były bazy wroga w cieśninach. Ateńczycy i wyspiarze prosto spod Mykale popłynęli na wody Hellespontu, gdzie oblegli i zdobyli Sestos. W 478 r. połączona flota grecka, dowodzona przez Pausaniasa, zdobyła Byzantion. Tu jednak doszło do rozłamu, wywołanego butą i surowością Pausaniasa: oprócz Peloponezyjczyków pozostałe kontyngenty odmówiły słuchania jego rozkazów. Spartanie odwołali Pausaniasa i wysłali do Byzantion innego wodza, ale było już za późno. Ateńczycy zawarli tymczasem (478/477) z Grekami z wysp i wybrzeża trackiego, do wyprawy Kserksesa poddanymi wielkiego króla, zaczepno - obrone przymierze antyperskie z Atenami jako hegemonem, znane w nauce jako Związek Morski albo Delijski, ponieważ miejscem zgromadzeń członków Związku była wyspa Delos, na której umieszczono wspólny skarbiec.
Dowództwo w wyprawach wojennych sprawowali Ateńczycy, którzy też ustalali liczbę okrętów wystawianych przez poszczególne miasta i wysokość daniny pieniężnej oraz wyznaczali kontrolerów finansów związkowych (hellenotamiai – skarbnicy Hellenów). Spartanie, postawieni przed faktem doko nanym, pogodzili się z nim tym łatwiej, że Związek Helleński istniał nadal, a nowe przymierze zwalniało ich od konieczności dalszego uczestnictwa w wojnie.
Ateński Związek Morski – Cele i działania
Celem Związku Morskiego było, obok obrony przed Persami, wyzwolenie pozostałych miast i „zemsta za to, co wycierpieli, pustoszeniem posiadłości królewskich”. Wodzem floty związkowej był, zanim padł ofiarą ostracyzmu ok. 462 r p.n.e., Kimon, syn Miltiadesa.
Pierwszy atak skierował przeciw ostatnim bastionom perskim w Europie. Eion padła po długim oblężeniu (ok. 476 r p.n.e. ), natomiast Doriskos jeszcze długo pozostawała w rękach potomków satrapy ustanowionego przez Kserksesa.
Kolejnym teatrem działań wojennych, były południowe wybrzeża Azji Mniejszej. W Karii greckie miasta na wybrzeżu przeszły od razu na stronę Kimona, natomiast dwujęzyczne miasta w głębi lądu musiał zdobywać siłą. Miasta Lykii przeszły na jego stronę bez walki, z wyjątkiem Phaselis, zdobytej po zaciekłym oporze.
Ofensywa w tym regionie była reakcją na perskie przygotowania do wyprawy odwetowej, podjętej pod koniec panowania Kserksesa, ok. 466 r. Pogrom floty i armii perskiej nad Eurymedontem w Pamphylii dał Związkowi Morskiemu panowanie we wschodnim basenie Morza Śródziemnego, umożliwiając interwencje na Cyprze, w Egipcie i Fenicji.
Ateński Związek Morski – Po wojnach perskich
Gdy wygasała wojna z Persją, Związek Morski był już daleko posunięty na drodze przeistaczania się w imperium Aten. Ateński ekspansjonizm narodził się z demokracją. Marathon i wyprawa Kserksesa, podczas której Ateńczycy odegrali główną rolę w rozstrzygającym zwycięstwie pod Salaminą, a w 479 r. p.n.e. narzucili Spartanom strategię, zmuszając Peloponezyjczyków do ofensywy przeciw Mardoniosowi i flocie perskiej, skłoniły miasta niegdyś podległe Persom i stąd najbardziej obawiające się ich odwetu, do zawarcia z nimi przymierza, ich samych zaś utwierdziły w polityce śmiałych, agresywnych poczynań. Od powstania Związku Morskiego Ateńczycy, obok przewodzenia flocie związkowej, prowadzili ekspansję na własny rachunek, skierowaną głównie na północ, do Tracji i ku strefie cieśnin.
Po wyparciu Persów z Eion zasiedlili je sami. Tak samo postąpili ok. 474 r. po zdobyciu Skyros i sprzedaniu w niewolę jej oskarżanych o korsarstwo mieszkańców. Nieco później zdobyli Karystos na południowym krańcu Euboi, której mieszkańcy w 490 r. poddali się Persom, zmuszając ją do przystąpienia do Związku Morskiego i zabierając jej część ziemi, na której osiedlili własnych obywateli.
Podczas wojny peloponeskiej coraz więcej członków związku buntowało się przeciwko hegemonii Aten. Całkowity rozpad związku nastąpił po przegranej Aten w wojnie peloponeskiej.
II Związek Morski
Kiedy Sparta przystąpiła do konfliktu zbrojnego z Tebami, Ateńczycy rozpoczęli odbudowe swojego morskiego imperium, poczynając od zawarcia przymierza z polis egejskimi od roku 382 p.n.e. W ówczesnym czasie do najważniejszych sojuszników ateńskiego polis zaliczały się przede wszystkim Bizancjum, Chios, Rodos oraz Mitylenę.
Najwyższą instancją odnowionego związku morskiego stałą się tzw. Rada Sprzymierzonych (synedrion), w której reprezentowane były wszystkie zaprzysiężone Ateną polis, każde miasto - państwo bez względu na swoją pozycję w związku, dysponowało jednym głosem. Do kompetencji rady należały decyzje dotyczące wojny i pokoju, przyjmowania nowych członków oraz rozwiązywania sporów między sprzymierzeńcami.
Kiedy Ateny w 371 p.n.e. przystąpiły do koalicji anty - tebańskiej i zawarły sojusz ze Spartą, II Związek Morski stracił rację bytu. Jego dalsze utrzymywanie wynikało z dążenia Aten do odzyskania hegemonii w świecie greckim, a niektóre posunięcia nie pozostawiły żadnych wątpliwości co do ich celów. Po raz kolejny greckie polis należący do Ateńskiego Związku Morskiego miały bardziej charakter zakładników Aten niż ich sprzymierzeńców.