Bitwa pod Stalingradem - przyczyny, przebieg, znaczenie (skutki)

Rok 1941 zakończył się ostatecznie niemieckim niepowodzeniem przy próbie zdobycia Moskwy. Wpływ wielu czynników, wśród których należy podkreślić ostrą rosyjską zimę, przerzut nowych sił radzieckich z Syberii i rozciągnięcie niemieckich linii zaopatrzeniowych zmusiły wojska Osi do odwrotu i porzucenia planu zdobycia Moskwy. Nie znaczy to jednak, że sytuacja odwróciła się całkowicie na korzyść ZSRR. Wręcz przeciwnie, już wkrótce improwizowana radziecka kontrofensywa została zatrzymana i front stanął w miejscu, a inicjatywa strategiczna znowu przeszła na stronę niemiecką. Latem 1942 roku Niemcy nie skierowali się jednak na Moskwę, a uderzyli na południe ZSRR, chcąc zdobyć roponośne pola Kaukazu. Było to szczególnie ważne dla niemieckiego przemysłu, który potrzebował ogromnych ilości surowców. Kampania zakończyła się jedynie połowicznymi sukcesami, bowiem wycofującym się Sowietom udało się zniszczyć większą część urządzeń i szybów, czyniąc produkcję niemożliwą. Jednym z elementów ofensywy niemieckiej było zdobycie jednego z największych miast regionu, jakim był Stalingrad (przed rewolucją Carycyn, obecnie Wołgograd).

Miasto to, wbrew pozorom, nie miało aż tak wielkiego znaczenia strategicznego jak pozostałe cele ofensywy. Upadek miasta mógł jednak wpłynąć na transport rzeczny Wołgą, poza tym ważny był aspekt propagandowy – miasto nosiło imię Stalina. Stąd też obie strony były zdeterminowane, by je zdobyć.

Zadanie zdobycia miasta powierzono grupie armii dowodzonej przez Friedricha von Paulusa. Z kolei w obronie miasta wykazał się zwłaszcza radziecki dowódca Wasilij Czujkow. Walki o miasto trwały od lata 1942 roku i do połowy listopada Niemcom udało się zepchnąć Sowietów do rzeki. Nigdy jednak nie udało się im zlikwidować przyczółków radzieckich, które były bronione z całą zaciekłością. W mieście rozpoczęły się ciężkie walki uliczne, w czasie których obie strony ponosiły olbrzymie straty. Tymczasem radzieckie dowództwo wzmacniało w tym czasie swoje odwody, ukrywając to przed niemieckim wywiadem. Niespodziewane uderzenie radzieckie na pozycje rumuńskie (operacja "Uran") 19 listopada 1942 roku zamknęło siły niemieckie w okrążeniu.

Początkowo Hitler chciał wycofać wojska ze Stalingradu, jednakże uległ namowom Luftwaffe, która zapewniała, że jest w stanie zaopatrywać okrążonych z powietrza. Słynny „most powietrzny” okazał się jednak jedynie iluzją, a wojska niemieckie w kotle zaczęły głodować. Podjęty próby przebicia się spełzły na niczym.

Ostatecznie w lutym 1943 roku kolejne punkty oporu niemieckiego w mieście kapitulowały, z ostatnim większym zgrupowaniem zgniecionym 2 lutego 1943 w stalingradzkiej fabryce traktorów. W ostatnim rozkazie Hitler mianował Paulusa feldmarszałkiem, licząc, że ten popełni honorowe samobójstwo, tak się jednak nie stało i dowódca dostał się do niewoli (potem współpracował zresztą z Sowietami). Szacuje się, że z około 200 tysięcy żołnierzy niemieckich i rumuńskich zamkniętych w kotle stalingradzkim z zimna, chorób, głodu i ran zmarła połowa. Pozostali zginęli w czasie radzieckiej niewoli na Syberii, tak że do Niemiec powróciło w latach 50. jedynie 10 tysięcy weteranów Stalingradu.

Militarne znaczenie Stalingradu nie jest wbrew panującej legendzie aż tak wielkie, jak można by przypuszczać. Niemieckie wojska nadal były zdolne do atakowania i dopiero przegrana na Łuku Kurskim złamała potęgę III Rzeszy. Stalingrad miał jednak ogromne znaczenie propagandowe i moralne. Po raz pierwszy od 1940 roku  niemieckie społeczeństwo zaczęło z niepokojem patrzeć na losy wojny, z kolei Alianci  przekonali się, że armię niemiecką da się pokonać. Szeroko zakrojona akcja propagandowa w ZSRR znacząco podniosła morale wojska i stała się podwalinami pod reorganizację Armii Czerwonej – siły, która już rok później zdecydowanie górowała nad Wehrmachtem.