Społeczeństwo obywatelskie – definicja
Czasem za przykład społeczeństwa otwartego uznawane jest społeczeństwo obywatelskie, czyli taki model zorganizowania społeczeństwa, w którym ingerencja władz państwowych w różne dziedziny życia obywateli jest minimalna, jednocześnie jednostki są sobie równe i mają możliwość nieograniczonego rozwoju, mogą zaspokajać własne potrzeby poprzez podejmowanie określonych inicjatyw, różne formy aktywności społecznej oraz działalność w instytucjach, stowarzyszeniach, organizacjach czy innych strukturach.
Społeczeństwo obywatelskie – geneza
Korzeni koncepcji społeczeństwa obywatelskiego szukać należy jeszcze w starożytności, w myśli o społeczności cywilnej (choć jeszcze nie nazwane jako społeczeństwo cywilne), którą wprowadził Arystoteles. Zdaniem tego filozofa społeczeństwo i państwo są pojęciami tożsamymi, i mają na celu zapewnienie dobra swoim obywatelom. Jego spojrzenie przejęli następnie inni filozofowie, m.in. Cyceron, John Locke, Adam Smith, by następnie, już w formie społeczeństwa cywilnego, rozpropagowali cały zamysł bardziej współcześni badacze, tacy jak Georg Hegel oraz Alexis de Tocqueville.
Jednocześnie pojęcia społeczeństwa cywilnego, a później obywatelskiego ewoluowały – w określonych epokach trochę inaczej rozumiano te terminy, np. w zależności od preferowanej opcji politycznej. I tak liberałowie w XVII-XVIII wieku, których jednymi z czołowych przedstawicieli byli John Locke oraz Adam Smith, uważali, iż możemy mówić o społeczeństwie obywatelskim jako o społeczności wolnych konsumentów i producentów, w których działalność państwo nie ingeruje. Z kolei Georg Wilhelm Friedrich Hegel zasadzał swoje poglądy na twierdzeniu, iż zachodzi swoiste pośrednictwo między obywatelem i państwem, którego sposobem jest właśnie społeczeństwo obywatelskie. Społeczeństwo stworzone jest, by równoważyć interesy obu stron i ustalać pewne normy, wyznaczać środki realizacji interesów jednostki.
Zupełnie odmienne rozumienie pojęcia wprowadził dopiero Alexis de Tocqueville, który rozróżnił społeczeństwo polityczne oraz społeczeństwo obywatelskie, które rozumiał jako płaszczyznę stosunków między samymi obywatelami, którzy zachowują niezależność w stosunku do państwa. Wszystkie wspomniane wyżej poglądy były szczeblami do ukształtowania się współczesnego rozumienia terminu.
Cechy społeczeństwa obywatelskiego
Społeczeństwo obywatelskie wyróżnia się następującymi cechami:
1. najwyższa władza w państwa skupiona w rękach obywateli;
2. społeczeństwo funkcjonuje w ramach demokracji, zgodnie z uchwaloną konstytucją i prawami;
3. władza państwowa działa zgodnie z interesem obywateli;
4. obywatele mają prawo do podejmowania różnego rodzaju inicjatyw (np. zakładania stowarzyszeń, działalności w organizacjach pozarządowych) i uczestniczenia w sprawowaniu władzy, poprzez m.in. udział w wyborach (wybór Parlamentu, Prezydenta, władz samorządowych), referendum, inicjatywę ustawodawczą;
5. wolność słowa, równość wobec prawa, prawo do zrzeszania się;
6. funkcjonuje prawny system ochrony praw i wolności obywatela