Ruch społeczny – definicja
Ruch społeczny to zbiorowe, spontaniczne działanie, ukierunkowane na określony cel, zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmian społecznych. Z reguły ruchy społeczne nie tworzą sformalizowanych i zinstytucjonalizowanych struktur, jednak w momencie, kiedy pojawia się możliwość wpływania na władzę, przybierają formę instytucji, tworząc np. partie polityczne.
Ruchy społeczne – geneza
Genezę powstania ruchu społecznego należy rozpatrywać w 3 perspektywach: psychologicznej, socjologicznej oraz historyczno–politycznej.
Perspektywa psychologiczna szczególną uwagę zwraca na motywację jednostki, tę pozytywną – pragnienie tworzenia czegoś, a także negatywną – likwidacja przeszkód, ograniczających daną jednostkę. Problemy związane są ściśle ze stanami emocjonalnymi człowieka, jej subiektywnymi odczuciami. Jednostka przyłącza się do ruchu, kiedy w jej odczuciu, nie może realizować swoich potrzeb, aspiracji, które wcześniej realizowała, gdyż zewnętrze warunki się zmieniają np. kryzys gospodarczy. Istnieją przypadki, kiedy warunki zewnętrze pozostają niezmienne, jednak potrzeby jednostki, rosną szybciej, niż możliwości ich zaspokojenia.
Perspektywa socjologiczna – przyczyn powstania ruchu społecznego upatruje w charakterystycznym napięciu, jakie istnieje pomiędzy władzą, systemem politycznym a grupą społeczną. Początkowo jednostka wystosowuje do władzy żądanie rozwiązania jednego problemu. W przypadku negatywnego ustosunkowania się władzy politycznej, jednostka ta znajduje osoby, u których występuje podobny problem, następnie tworzy z nimi grupę społeczną. Jako grupa, kierują do władzy ponownie, nieco inaczej sformułowane, żądania, które dotyczą już zmiany ustaw lub wydania nowych rozporządzeń. Brak pozytywnej odpowiedzi, wzmaga, intensyfikuje działania grupy społecznej, która próbuje kolejny raz uzyskać swoje postulaty, domagając się nawet zmian podstaw systemu.
Perspektywa historyczno-polityczna – w tej perspektywie główny nacisk kładziony jest na konflikt społeczny, z którym ruchy społeczne są ściśle powiązane. Podłoże konfliktu stanowią dobra uważane przez społeczeństwo są cenne, będące w dyspozycji władzy.
Claus Offe, opisał ewolucję w sposobie funkcjonowania ruchów społecznych na przestrzenie ostatnich 150 lat. Podzielił ją na dwie fazy:
• stare ruchy społeczne, obejmujące lata od II połowy XIX do lat 60. XX w. – wówczas ruchy społeczne tworzyły wąskie kręgi osób, skupione wokół jednej grupy lub klasy społecznej. Były to grupy masowe, zajmujące się głównie problemami, swojej organizacji, zaś ich zasięg działania był ograniczony. Ponadto grupy te były często zinstytucjonalizowane i zhierarchizowane, na czele stał przywódca, lider i jego zastępcy, poniżej działacze odpowiedzialni za działania terenowe, oraz zwykli członkowie. Swoje postulaty przedstawiali głównie na wiecach, agitacjach ulicznych, pochodach. Stare ruchy społeczne żyły w symbiozie z władzą, która dzięki ich poparciu zyskiwała jej zaplecze społeczne
• nowe ruchy społeczne, obejmujące okres od lat 60. XX wieku do czasów dzisiejszych – ruchy te tworzą osoby, reprezentujące różnych zawodów i grup, przez co ruch nie jest jak wcześniej jednolity społecznie. Nowi uczestnicy, nowe hasła, często o zasięgu globalnym, dotyczące ekologii, rozwoju gospodarczego, pacyfizmu lub też spraw dotyczących jednostki tj. mniejszości etnicznych, seksualnych, wolności religijnej lub wolności słowa.
Ruchy społeczne – warunki
Warunkiem skuteczności działania ruchów społecznych jest właściwe określenie celu działania, a następnie doprecyzowanie strategii postępowania. Ważny jest również precyzyjny podział funkcji poszczególnych członków.
Warunki sprzyjające powstawaniu i rozwijaniu się ruchów społecznych:
• proces urbanizacji – istnienie dużych skupisk ludzi na względnie niewielkim terytorium, wpływa pozytywnie na kondensacje społecznych interakcji i ułatwia powstawanie zbiorowych ideologii,
• proces industrializacji – rzesze pracowników fabryk, stykając się z osobami o zbliżonej sytuacji życiowej, mają wiesze możliwości uzgadniania wspólnego stanowiska w problematycznych kwestiach, a także ułatwioną drogę masowych protestów lub walki,
• upowszechnienie i masowa dostępność edukacji - pozwala na zgromadzenie wielkiej liczby osób dzięki czemu można się wymieniać wiedzą.
• rozwój nowoczesnych technologii – znaczną rolę odgrywają środki masowego przekazu, które kształtują świadomość społeczeństwa, dostarczają w bardzo szybkim tempie informacji o bieżących wydarzeniach, ponadto wywołują poczucie ponadlokalnej wspólnoty
• wzrost niezadowolenia
• ideologia aktywistyczna i progresywistyczna – potrzeba zmian w zależności od aktywności ludzi ich możliwości,
• system demokratyczny – demokracja poprzez prawo do wolności słowa, zrzeszania się, zgromadzeń umożliwia ruchom społecznym rozpowszechnianie ideologii,
• znaczny zasób wolnego czasu i energii uczestników ruchów
Ruchy społeczne – cele
Skuteczne działanie danego ruchu społecznego zapewnia właściwe określenie celu, który ma być realizowany. Wyznacza go zbiorowość tworząca ruch na początku swojego istnienia.
Podstawowym celem jest indywidualny cel każdego uczestnika ruchu, jednak tworzenie większej grupy prowadzi do przyjęcia wzorców grupowych.
Cele ruchów społecznych są wyrazem niezaspokojenia przez istniejący system, określonych potrzeb materialnych i niematerialnych pewnych grup ludzkich. Sygnalizują niezadowolenie pewnych grup społecznych z działania w danej dziedzinie lub formy tego działania. Mogą mieć charakter: ekonomiczny, kulturowy, polityczny lub reformatorski.
Cele ruchów społecznych mogą być ujmowane jako cele strategiczne (długoterminowe), oraz taktyczne (krótkoterminowe, zwane cząstkowymi)