Św. Mateusz był zarówno jednym z Dwunastu Apostołów, jak i Ewangelistą (autorem Ewangelii św. Mateusza).
W Ewangelii św. Marka i Ewangelii św. Łukasza (Łk 5,27) występuje pod imieniem Lewi:
Przechodząc, ujrzał Lewiego, syna Alfeusza, siedzącego w komorze celnej, i rzekł do niego: Pójdź za Mną!. On wstał i poszedł za Nim. (Mk 2,14)
Najprawdopodobniej imię Mateusz (hebr. Mattaj/ Mattanja – „dar Boga”) nadał Lewiemu sam Chrystus.
Św. Mateusz pochodził z Galilei i pracował w Kafarnaum jako celnik, pobierając opłaty za przewóz towarów i przejazdy przez jezioro Genezaret. Na celników patrzono wówczas jako na grzeszników i zdrajców, gdyż pracowali dla Rzymian. Chrystus jednak jadał z celnikami, co wzbudzało zdziwienie i wstręt faryzeuszów. W opisie swojego powołania Mateusz przytacza dialog między nimi, a Chrystusem:
Widząc to, faryzeusze mówili do Jego uczniów: Dlaczego wasz Nauczyciel jada wspólnie z celnikami i grzesznikami? On usłyszawszy to, rzekł: Nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają. Idźcie i starajcie się zrozumieć, co znaczy: Chcę raczej miłosierdzia niż ofiary. Bo nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników. (Mt 9, 11-13)
Historia Mateusza przed powołaniem jest nieznana. Wiadomo jednak, że nie opierał się wezwaniu Chrystusa i zostawił wszystko, aby móc iść za Nim. W Nowym Testamencie brak jest informacji o jego osobistej działalności. Niemniej jego imię zawsze widnieje w wykazach imion Apostołów (Mt 10,3; Mk 3,18; Łk 6,15; Dz 1,13).
Mateusz zajął się głoszeniem Słowa Bożego wśród nawróconych Żydów i to do nich skierował Ewangelię, którą spisał między 50-60 r. po Chr. Świadczy o tym bogactwo cytatów ze Starego Testamentu, za pomocą których Mateusz chciał ukazać, że Jezus Chrystus był oczekiwanym Mesjaszem, który zrealizował obietnice Boga, przekazane przez Prawo i proroctwa.
Z pism Ojców Kościoła wynika, że po działalności w Jerozolimie, Mateusz udał się również do pogan, najprawdopodobniej do Etiopii. Przyjmuje się, że zginął śmiercią męczeńską. Relikwie św. Mateusza znajdują się w katedrze w Salerno, gdzie zostały przewiezione w X w.
W sztuce i ikonografii św. Mateusz początkowo był przedstawiany jako młody chłopiec. W średniowieczu przypisano mu wizerunek silnie zbudowanego mężczyzny. Z kolei w Bizancjum występował jako siwowłosy starzec.
Do jego atrybutów należą: miecz, księga, pióro, sakwa z pieniędzmi, torba podróżna a także anioł.
Patronat
Św. Mateusz jest patronem celników, poborców podatkowych, księgowych i osób zajmujących się finansami, bankowców, ale również patronem miasta i diecezji Salerno. Do św. Mateusza zwraca się także w przypadkach problemów z alkoholem.