Św. Jan był synem Zebedeusza i Salome oraz bratem Jakuba Starszego. Należał do grona Dwunastu Apostołów; był spośród nich najmłodszy. Był również Ewangelistą; autorem Ewangelii św. Jana.
W Ewangelii św. Marka, razem ze swoim bratem, nazywani są „synami gromu” (Boanerges). Przydomek ten został im nadany przez samego Chrystusa.
Zanim Jan dołączył do Jezusa był uczniem Jana Chrzciciela (J1, 35-40). Pracował jako rybak i został powołany przez Chrystusa, kiedy Ten przechodził koło Jeziora Galilejskiego. Opis powołania Jana znajduje się we wszystkich ewangeliach synoptycznych, m.in. u św. Mateusza:
Gdy [Jezus] przechodził obok Jeziora Galilejskiego, ujrzał dwóch braci: Szymona, zwanego Piotrem, i brata jego, Andrzeja, jak zarzucali sieć w jezioro; byli bowiem rybakami. I rzekł do nich: «Pójdźcie za Mną, a uczynię was rybakami ludzi». 20 Oni natychmiast zostawili sieci i poszli za Nim. A gdy poszedł stamtąd dalej, ujrzał innych dwóch braci: Jakuba, syna Zebedeusza, i brata jego, Jana, jak z ojcem swym Zebedeuszem naprawiali w łodzi swe sieci. Ich też powołał. A oni natychmiast zostawili łódź i ojca i poszli za Nim. (Mt 4, 18-22)
Był jednym z najbliższych uczniów Jezusa, na co wskazuje jego obecność podczas Przemienia na Górze Tabor. Chrystus zabrał go także do domu Jaira, co było niewątpliwym wyróżnieniem, biorąc pod uwagę słowa św. Marka:
I nie pozwolił nikomu iść z sobą z wyjątkiem Piotra, Jakuba i Jana, brata Jakubowego. (Mk 5,37)
Był również jednym z trzech towarzyszy Jezusa w ogrodzie Getsemani, zatem równocześnie świadkiem Jego aresztowania (Mk 14,33). Razem z Piotrem przygotował Paschę wielkanocną. Jako jedyny z Apostołów czuwał pod krzyżem. To właśnie Janowi konający Chrystus powierzył opiekę nad swoją Matką (J 19,26-27). Sam Apostoł określa się „umiłowanym uczniem” (J 21, 20).
Św. Jan odegrał ważną rolę w dziejach pierwotnego Kościoła; św. Paweł nazwał go „filarem Kościoła” (Ga 2,9). Początkowo działał ze św. Piotrem – razem z nim udał się do Samarii, aby udzielić tamtejszym mieszkańcom Ducha Świętego; razem uzdrowili paralityka, za co trafili do więzienia (Dz 4,1-24). Przez długi czas nie opuszczał Jerozolimy, co mogło być spowodowane obowiązkiem, jaki nałożył na niego Chrystus, czyli opieką nad Maryją. W pewnym momencie jednak obszarem jego działań apostolskich stała się Mała Azja – stał się kierownikiem tamtejszych Kościołów. Przebywał w Efezie, gdzie spisał swoją Ewangelię.
Św. Jan jest również autorem trzech listów do gmin chrześcijańskich, które weszło do kanonu Nowego Testamentu jako pisma natchnione.
Za czasów cesarza Domicjana został zesłany na wyspę Patmos, gdzie powstała Apokalipsa św. Jana. Gdy rządy objął cesarz Nerwa, udało mu się powrócić do Efezu. Zmarł ok. 98r. Jako jedyny z Dwunastu Apostołów zmarł śmiercią naturalną.
Apokryfem poświęconym życiu Apostoła są Dzieje Jana, powstałe w II- III w. Dzieło jest opowieścią głównie o cudach, jakich Jan miał dokonać w Rzymie i w Efezie. Według pisma kiedy Jan przebywał w Rzymie cesarz Domicjan usiłował go otruć. Św. Jan uczynił jednak znak krzyża nad kielichem i tym sposobem unieszkodliwił truciznę. Spowodowało to złość cesarza, który kazał wrzucić Apostoła do wrzącego oleju. Jan wyszedł z kotła odmłodzony. Do XX wieku obchodzono nawet święto Jana w Oleju; wydarzenie znalazło również swoje odbicie w ikonografii.
Wspomnienie św. Jana w Kościele katolickim obchodzone jest 27 grudnia.
W ikonografii św. Jan występuje z następującymi atrybutami: gołębicą, kielichem z Hostią, kielichem z wężem (wąż symbolizuje truciznę), księgą, orłem, zwojem oraz kotłem z oliwą.
Czasami Jezus i Jan są przedstawiani wspólnie – św. Jan, jako umiłowany uczeń, składa głowę na piersi Jezusa. Jest to nawiązanie do złożenia głowy podczas Ostatniej Wieczerze:
Ten oparł się zaraz na piersi Jezusa i rzekł do Niego: «Panie, kto to jest?» (J 13,25)
Patronat
Św. Jan jest patronem Albanii i Azji Mniejszej, przedstawicieli zawodów związanych z pisaniem i przepisywaniem (np. kopistów, papierników, pisarzy, skrybów), literatów, aptekarzy, teologów, urzędników, ślusarzy oraz właścicieli winnic . Opiekuje się także dziewicami i wdowami.