Sobór Trydencki był odpowiedzią na potrzebę reformy Kościoła w związku z rozwijającą się od 1517 r. reformacją. Został zwołany do północnowłoskiego miasta Trydent przez papieża Pawła III. Odbywał się łącznie w 3 sesjach w latach: 1545-47, 1551-52 i 1562-63. Kościół katolicki uważa go za dziewiętnasty sobór powszechny. Następny odbył się dopiero w XIX w. w Watykanie (Sobór Watykański I).
Sobór Trydencki uznawany jest za początek okresu kontrreformacji w Kościele katolickim. Na obrady kilkukrotnie zapraszano protestantów (łącznie z Marcinem Lutrem), jednak żaden z nich się nie pojawił. W latach 1563- 1564 w soborze jako legat papieski uczestniczył natomiast polski kardynał Stanisław Hozjusz.
Sobór Trydencki wyjaśnił naukę Kościoła i odnowił jego dyscyplinę. Podczas pierwszych ośmiu sesji (1545-1547) omawiano zagadnienia krytykowane przez reformację, m.in. stosunek między Pismem Świętym, a Tradycją; grzech pierworodny; naukę o usprawiedliwieniu i kwestie dotyczące sakramentów. Za osiągnięcia sesji IX-XIV (1551-1552) uznaje się z kolei dekrety o Eucharystii, o sakramencie pokuty i ostatniego namaszczenia (obecnie sakrament namaszczenia chorych). W trzecim okresie obrad (1562-153) zdefiniowano naukę o sakramentach kapłaństwa i małżeństwa oraz o czyśćcu. W uchwałach soborowych odrzucono wszelkie koncepcje protestanckie.
Dekrety soboru trydenckiego zostały zatwierdzone przez Piusa IV bullą z 30 czerwca 1564 r. i dały podstawę dla rozwoju późniejszej katolickiej nauki i teologii.
Po soborze ogłoszono reformę liturgii katolickiej. W 1568 r. wydano brewiarz, w 1570 r. mszał rzymski, a w 1592 r. obowiązujący tekst Biblii.
Postanowienia Soboru Trydenckiego
- określono, które księgi Pisma Świętego są uważane przez Kościół katolicki za objawione i przyjęto za tekst autentyczny łacińskie wydanie Pisma Świętego, zwane Wulgatą;
- potwierdzono katolicką naukę o siedmiu sakramentach;
- potępiono anabaptystów;
- podkreślono transsubstancjację chleba i wina w Mszy świętej, jej ofiarniczy charakter i realną obecność Chrystusa w Najświętszym Sakramencie;
- odrzucono postulat udzielania świeckim komunii świętej pod dwoma postaciami;
- w sakramencie pokuty wyróżniono trzy zasadnicze elementy: żal, wyznanie grzechów i zadośćuczynienie;
- wydano dekrety o nierozwiązalności małżeństwa i prawie Kościoła do ustanawiania przeszkód małżeńskich;
- potwierdzono, że Tradycja stoi na równi z Pismem św. i jest „pełnym źródłem wiary”;
- potępiono indywidualne interpretowanie Pisma Świętego;
- potępiono predestynację – tezę głoszącą, iż los pośmiertny człowieka jest odgórnie wyznaczony przez Boga (jedna z podstawowych nauk i założeń kalwinizmu) i podtrzymano koncepcję wolnej woli;
- zobowiązano biskupów do przebywania w diecezjach, proboszczów do przebywania w parafiach;
- wydano dekret o seminariach duchownych, na mocy którego w każdej diecezji miały one zostać utworzone (pierwsze powstało w diecezji Mediolańskiej, założył je Karol Boromeusz);
- zakazano kumulacji stanowisk kościelnych i beneficjów;
- wprowadzono księgi metrykalne (rejestrowano śluby, chrzty, pogrzeby);
- w czasie trwania soboru w 1559 r. ogłoszony został Indeks Ksiąg Zakazanych (łac. Index Librorum prohibitorum);