Przez święte chorych namaszczenie i modlitwę kapłanów cały Kościół poleca chorych cierpiącemu i uwielbionemu Panu, aby ich podźwignął i zbawił; a nadto zachęca ich, aby łącząc się dobrowolnie z męką i śmiercią Chrystusa, przysparzali dobra Ludowi Bożemu. (Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 11)
Sakrament namaszczenia chorych należy, obok sakramentu pokuty i pojednania, do tzw. sakramentów uzdrowienia. Znany był już w czasach apostolskich, o czym poświadcza św. Jakub Apostoł w swoim liście:
Choruje ktoś wśród was? Niech sprowadzi kapłanów Kościoła, by się modlili nad nim i namaścili go olejem w imię Pana. A modlitwa pełna wiary będzie dla chorego ratunkiem i Pan go podźwignie, a jeśliby popełnił grzechy, będą mu odpuszczone. (Jk 5, 14-15)
Kościół głosi, że sakrament został ustanowiony przez samego Jezusa, opierając się przy tym na fragmencie Ewangelii św. Marka, mówiącym o rozesłaniu Dwunastu Apostołów, aby wzywali do nawrócenia, uzdrawiali, wyrzucali złe duchy oraz namaszczali chorych olejem (Mk 6,13).
Sakrament ten może być udzielany nie tylko osobom, które znajdują się na łożu śmierci, ale również tym, którym owo niebezpieczeństwo utraty życia grozi z powodu choroby czy starości. Stąd często używane określenie „ostatnie namaszczenie” nie jest do końca poprawne, tym bardziej, że sakrament może być udzielany wielokrotnie, tj. jeśli chory został namaszczony i odzyskał zdrowie, to nadal ma prawo przyjąć namaszczenie w przypadku kolejnej ciężkiej choroby.
Poza tym sakrament namaszczenia może być również udzielany w trakcie tej samej choroby, kiedy dojdzie do pogorszenia stanu chorego. Zachęca się również do przyjmowania namaszczenia przed trudną operacją. Podobnie ludzie starsi, u których pogłębia się słabość, mogą ponownie poprosić o ten sakrament .
Sakrament namaszczenia chorych jest celebracją liturgiczną i wspólnotową, której miejsce nie jest ściśle określone; jest zależne od tego gdzie chory się znajduje – może to być np. szpital, dom, kościół. Szafarzami tego sakramentu są wyłącznie kapłani – biskupi i prezbiterzy. Namaszczenie może być także udzielane zarówno jednej osobie , jak i całej grupie.
Kościół zachęca również do przyjmowania Eucharystii po przyjęciu sakramentu namaszczenia, gdyż to właśnie Eucharystia powinna być ostatnim sakramentem w życiu chrześcijanina. Ta komunia święta podawana choremu ma swoją własną nazwę – wiatyk (łac. viaticum – zapasy, zaopatrzenie na drogę) oraz szczególne znaczenie, ponieważ, zgodnie ze słowami samego Jezusa Chrystusa, Eucharystia jest zaczątkiem życia wiecznego:
Kto spożywa moje Ciało i pije moją Krew, ma życie wieczne, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym. (J 6, 54).
Katechizm Kościoła Katolickiego w art. 1525 nazywa pokutę, namaszczenie i Eucharystię „sakramentami, które przygotowują do Ojczyzny”. Sakrament namaszczenia chorych nie jest jednak środkiem koniecznym do zbawienia.