Sakramenty (łac. sacramentum: „zastaw, przysięga wojskowa na wierność, zobowiązanie”) są znakami łaski. Wszystkie zostały ustanowione przez Jezusa Chrystusa. Ich szafarzem jest Kościół, który przez te znaki udziela wiernym życia Bożego.
Obrzędy widzialne są urzeczywistnieniem, przekazaniem łaski właściwej każdemu z sakramentów. Przynoszą one owoc tym, którzy przyjmują je z odpowiednią dyspozycją, tj. po spełnieniu wymaganych warunków.
Sakramenty obejmują wszystkie etapy i ważne momenty życia chrześcijanina. Kościół katolicki przyjmuje siedem sakramentów: chrzest, bierzmowanie, Eucharystię, pokutę, namaszczenie chorych, kapłaństwo i małżeństwo. Siedem sakramentów Kościoła dzieli się na 3 grupy: sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego, sakramenty uzdrowienia oraz sakramenty w służbie komunii.
Do sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego należą: chrzest, bierzmowanie i Eucharystia.
Do sakramentów uzdrowienia należy sakrament pokuty i pojednania oraz sakrament namaszczenia chorych.
Do sakramentów w służbie komunii należy kapłaństwo i małżeństwo.
Sakramenty święte – opis
Sakrament chrztu otwiera człowiekowi dostęp do innych sakramentów. Sama nazwa „chrzest” została nadana ze względu na główny obrzęd, przez który jest sakrament wypełniany: chrzcić oznacza „zanurzyć, pogrążyć”. W interpretacji Kościoła owo zanurzenie w wodzie jest symbolem śmierci i zmartwychwstania katechumena w Chrystusie. Chrztu udziela się jeden raz; nie może on być powtórzony. Jest również nieodwołany i nieodwracalny. Chrzest jest początkiem nowego życia – wejściem w życie Trójcy Świętej. Człowiek nieochrzczony nie ma wstępu do Królestwa Bożego.
Sakrament bierzmowania stanowi dopełnienie, udoskonalenie łaski chrztu. Jest praktykowany zarówno w Kościele zachodnim, jak i wschodnim. Bierzmowanie nazywane jest „sakramentem dojrzałości chrześcijańskiej”, gdyż powinno zostać udzielone osobie dojrzałej (pod względem wiary, a nie wieku). W Kościele rzymskim szafarzem sakramentu bierzmowania jest biskup. Istotą obrzędu jest namaszczenia krzyżmem na czole kandydata wraz z nałożeniem ręki. Przy bierzmowaniu kandydatowi towarzyszy tzw. świadek bierzmowania, który ma być dla niego pomocnikiem duchowym, podobnie jak rodzice chrzestni.
Sakrament Eucharystii jest streszczeniem i podsumowaniem całej wiary chrześcijańskiej; Najświętszym Sakramentem – stanowi sakrament sakramentów. Eucharystia jest nazywana także Wieczerzą Pańską, sakramentem miłosierdzia, znakiem jedności, węzłem miłości, ucztą paschalną. Najpopularniejszym określeniem jest jednak Komunia, ponieważ przez ten sakrament wszyscy wierni jednoczą się z Chrystusem i stają się uczestnikami Jego Ciała i Jego Krwi; Jego Ofiary. Kościół zachęca, aby przyjmować sakrament Eucharystii jak najczęściej (nawet codziennie) i zobowiązuje wiernych do przyjmowania Komunii przynajmniej raz w roku – w okresie Wielkanocnym.
Sakrament pokuty i pojednania jest niezbędny w życiu chrześcijańskim. Chociaż chrzest daje człowiekowi nowe życie, to nie eliminuje słabości natury ludzkiej, która przejawia się w jej skłonności do grzechu – tzw. pożądliwości. Grzech cechuje zatem każdego wiernego. Jedyną drogą do uzyskania odpuszczenia grzechów popełnionych po chrzcie jest właśnie sakrament pokuty i pojednania. Podstawowa struktura sakramentu pokuty i pojednania składa się dwóch elementów: z jednej strony z aktów człowieka (czyli z żalu za grzechy, spowiedzi i zadośćuczynienia), z drugiej natomiast z działania Boga, który przebacza mu grzechy za pośrednictwem Kościoła. Kapłan, udzielając wiernemu rozgrzeszenia, jest znakiem i narzędziem miłosierdzia Bożego względem grzesznika.
Sakrament namaszczenia chorych może być udzielany nie tylko osobom, które znajdują się na łożu śmierci, ale również tym, którym owo niebezpieczeństwo utraty życia grozi z powodu choroby czy starości. Istnieje możliwość wielokrotnego przyjmowania tego sakramentu. Jest celebracją liturgiczną i wspólnotową, której miejsce nie jest ściśle określone; jest zależne od tego gdzie chory się znajduje – może to być np. szpital, dom, kościół. Szafarzami tego sakramentu są wyłącznie kapłani – biskupi i prezbiterzy. Katechizm Kościoła Katolickiego w art. 1525 nazywa pokutę, namaszczenie i Eucharystię „sakramentami, które przygotowują do Ojczyzny”. Sakrament namaszczenia chorych nie jest jednak środkiem koniecznym do zbawienia.
Sakrament kapłaństwa nazywany jest także sakramentem święceń bądź sakramentem posługi apostolskiej. Obejmuje on trzy stopnie: episkopat, prezbiterat i diakonat. Przy czym pojęciem kapłan określa się wyłącznie biskupów i prezbiterów, a nie diakonów. Zadaniem diakona jest z kolei służba i pomoc kapłanów. Święcenia biskupie są natomiast pełnią sakramentu święceń. Kapłaństwo ma charakter służebny. Jest skierowane zarówno ku Chrystusowi, jak i ku ludziom: kapłaństwo urzędowe reprezentuje Chrystusa wobec zgromadzenia wiernych, jednocześnie reprezentując zgromadzenie wiernych wobec Boga, gdy zanosi do Niego modlitwę całego Kościoła oraz składa ofiarę eucharystyczną.
Sakrament małżeństwa między dwojgiem wierzących katolików jest zazwyczaj zawierany podczas Mszy świętej, ponieważ jest on aktem liturgicznym. Według tradycji łacińskiej sami małżonkowie jako szafarze łaski Chrystusa udzielają sobie nawzajem sakramentu małżeństwa, wypowiadając wobec Kościoła swoją zgodę. Może być również zawarty pomiędzy przedstawicielami różnych wyznań chrześcijańskich, a także przedstawicielami różnych wyznań religijnych. Kościół naucza, że twórcą małżeństwa jest sam Bóg, a powołanie do małżeństwa wpisane jest w naturę człowieka, zarówno mężczyzny, jak i kobiety. Nie można małżeństwa zatem traktować jako instytucji czysto ludzkiej, gdyż swoje źródło znajduje u Stwórcy.
Sakramenty święte – symbole
Sakrament chrztu: woda chrzcielna (symbol oczyszczenia i ożywienia; oznacza obmycie z grzechu pierworodnego), znak krzyża wykonywany na czole dziecka (symbol zbawienia otrzymanego dzięki śmierci Chrystusa na krzyżu), namaszczenie olejem krzyżma świętego (symbol daru Ducha Świętego oraz włączenia do wspólnoty Kościoła), nałożenie białej szaty (znak czystego serca i symbol wolności od grzechu pierworodnego), zapalenie świecy (znak obecności Chrystusa).
Sakrament bierzmowania: znak namaszczenia symbolizuje pieczęć ducha Świętego, czyli całkowitą przynależność do Chrystusa i oddanie się na Jego służbę; namaszczenie podobnie jak przy chrzcie dokonywane jest krzyżmem świętym. Gest nałożenia ręki symbolizuje z kolei przekazanie darów Ducha Świętego. Oliwa, z której przyrządza się krzyżmo, jest natomiast znakiem obfitości łask i radości z otrzymanego daru, a także jest ona symbolem oczyszczenia oraz uzdrowienia. Samo krzyżmo święte to znak Chrystusa, a kreślony na czole bierzmowanego znak krzyża oznacza, że ma on prawo, ale też obowiązek wyznawania swojej wiary.
Sakrament Eucharystii: Chleb i wino są symbolami Ciała i Krwi Chrystusa. Chleb występuje w formie hostii (łac. ofiara), czyli okrągłego opłatka z mąki pszennej. Sam gest łamania chleba jest z
kolei nawiązaniem do gestu Jezusa w czasie Ostatniej wieczerzy. Wino natomiast znajduje się w kielichu, który także jest symbolem Eucharystii. Komunia Święta jest nie tylko symbolem zjednoczenia z Chrystusem, ale także symbolem wspólnoty eklezjalnej.
Sakrament pokuty i pojednania: konfesjonał (łac. confessio – wyznanie) to miejsce, gdzie penitent wyznaje swoje grzechy przed kapłanem. Dokonuje tego w pozycji klęczącej, będącej znakiem jego skruchy i uniżenia. Kapłan, udzielając rozgrzeszenia, wykonuje gest wyciągnięcia rąk oraz znak krzyża. Są one znakiem miłosierdzia Boga i pojednania Pana z grzesznikiem. Za symbole pokuty uznawane są także ciernie oraz czerwone krople krwi. Nawiązują one do Męki Chrystusa.
Sakrament namaszczenia chorych: do namaszczenia używany jest olej święty, a dokładniej tzw. olej chorych, pobłogosławiony w Wielki Czwartek. Jest on symbolem daru Ducha Świętego oraz łaski umocnienia. Sama oliwa jest symbolem zdrowia zarówno fizycznego, jak i duchowego. Tym samym przez sakrament namaszczenia Duch Święty prowadzi chorego do uzdrowienia duszy i ciała.
Sakrament kapłaństwa: włożenie rąk przez innych kapłanów na kandydata jest symbolem wspólnoty w służbie kapłańskiej oraz udzielenia daru Ducha Świętego. Kapłan w czasie obrzędu zostaje ubrany w stułę będącą symbolem służby kapłańskiej. Przy święceniach biskupa konsekrator wkłada na palec kandydata pierścień (symbol władzy biskupa i jego przywiązania do diecezji), mitrę (nakrycie głowy biskupa, które symbolizuje obowiązek dążenia do świętości) oraz wręcza mu pastorał (symbol władzy pasterskiej).
Sakrament małżeństwa: już sam związek mężczyzny i kobiety jest świętym symbolem związku Chrystusa z Kościołem. Wymiana obrączek symbolizuje z kolei jedność oraz wieczny charakter związku małżeńskiego, natomiast dłonie związane ze stułą oznaczają, że przysięga małżeńska dokonuje się w obecności urzędowego świadka Kościoła, który występuje w imieniu Boga.