Jakub jest uważany za jednego z patriarchów (gr. „ojciec, który rządzi”) Izraela. Był synem Izaaka, syna Abrahama. Bratem bliźniakiem Jakuba był Ezaw, a matką Rebeka.
Jakub był człowiekiem spokojnym i żył w namiocie, w przeciwieństwie do Ezawa, który stał się zręcznym myśliwym. Bracia początkowo żyli w zgodzie. Sytuacja zmieniła się, gdy Jakub, używając podstępu i wykorzystując słaby wzrok Izaaka, otrzymał od niego błogosławieństwo przeznaczone dla Ezawa. W spisku pomagała mu matka.
Wcześniej odkupił od brata przywilej pierworództwa, wykorzystując jego głód – Ezaw sprzedał Jakubowi swój przywilej w zamian za chleb i soczewicę. Po tych wydarzeniach Ezaw znienawidził swojego Jakuba i przysiągł zemstę. Jakub musiał uciekać z domu i za oszustwo, którego dopuścił się względem ojca i Ezawa, zapłacił długimi latami tułaczki.
W trakcie swoich wędrówek Jakub trafił do Charanu, gdzie służył czternaście lat w domu Labana, swojego wuja. Poślubił jego córki – Rachelę i Leę, z którymi miał potomstwo.
Rozdział 32 Księgi Rodzaju zawiera tajemniczy opis walki Jakuba z Bogiem, który nie jest jednak w relacji wyraźnie nazwany. Kiedy Jakub pyta się przeciwnika o imię, ten go nie wyjawia. Swoje Imię Bóg wyjawia dopiero Mojżeszowi. Historia wyjaśnia nazwę miejscowości Penuel („oblicze Boga”), gdzie odbywała się walka oraz imienia Izrael („Bóg walczy”):
Powiedział: Odtąd nie będziesz się zwał Jakub, lecz Izrael, bo walczyłeś z Bogiem i z ludźmi, i zwyciężyłeś. (Rz 32, 29)
Walka ta jest interpretowana jako walka duchowa, która kończy się zwycięstwem Jakuba. Jakub jest również jedną z nielicznych postaci biblijnych, które widziały Boga „twarzą w twarz”.
Kiedy Jakub opuścił dom Labana i wracał do Kanaanu, spotkał Ezawa. Wówczas doszło do pogodzenia się braci, Ezaw wybaczył Jakubowi i potraktował go z życzliwością.
Jakub miał dwunastu synów, którzy stali się protoplastami dwunastu pokoleń Izraela:
Synowie Lei: pierworodny syn Jakuba Ruben, Symeon, Lewi, Juda, Issachar i Zabulon. Synowie Racheli: Józef i Beniamin. Synowie Bilhy, niewolnicy Racheli: Dan i Neftali, oraz synowie Zilpy, niewolnicy Lei: Gad i Aser. Są to synowie Jakuba, którzy mu się urodzili w Paddan-Aram. (Rdz 35, 23-26)
Pod koniec życia Jakub i jego rodzina osiedlili się w Egipcie, w kraju Goszen. Zmarł w wieku 147 lat. Zgodnie ze swoją wolą został przeniesiony z Egiptu go do Kanaanu i pochowany w pieczarze na polu Makpela. W tym samym grobie spoczęło wcześniej ciało Abrahama, Sary, Izaaka, Rebeki i jednej z żon Jakuba, Lei.
Drabina Jakuba
Jednym z najbardziej znanych opisów biblijnych jest sen Jakuba:
We śnie ujrzał drabinę opartą na ziemi, sięgającą swym wierzchołkiem nieba, oraz aniołów Bożych, którzy wchodzili w górę i schodzili na dół. (Rdz 28,12)
Na szczycie drabiny stał Bóg, który dał Jakubowi błogosławieństwo i obiecał własny kraj, liczne potomstwo oraz swoją opiekę w każdym miejscu. Po przebudzeniu Jakub postawił kamień, który miał pod głową, jako stelę, czyniąc z niego rodzaj betylu. Betylami nazywano wówczas siedzibę bóstwa. Stąd miejsce to, a później miasto, znane było jako Betel, czyli Dom Boży.