„Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego uważana jest za przykład jednej z najlepszych nowoczesnych powieści psychologicznych. Jej czytelnicy niemal chórem zwracali uwagę na głębokie i interesujące portrety bohaterów nakreślone przez Dostojewskiego, który nie tylko wnikał w ich wnętrze, ale prezentował również dręczące bohaterów wątpliwości, rozdarcie i sprzeczności w postępowaniu.
Tytułowa zbrodnia zostaje popełniona przez Raskolnikowa, który pragnie usunąć z oblicza Ziemi kobietę złą i odrzucającą, za jaką uważał Alonę Iwanowną. Niespodziewanie musiał uśmiercić również jej siostrę Lizawietę, do której nie żywił urazy. Następnie rozpoczyna się fizyczna i psychiczna gehenna głównego bohatera – choć Raskolnikow nie odczuwa wyrzutów sumienia (co potwierdza w rozmowie z Sonią, gdy mówi, że martwią go tylko przesłuchania), popełniona zbrodnia wciąż o sobie przypomina. Narasta lęk Raskolnikowa przed pojmaniem go i umieszczeniem w więzieniu, nocami nawiedzają go niepokojące widzenia senne, gorączkuje.
Dostojewski w sposób iście mistrzowski przedstawił psychikę mordercy, który popełniając swój czyn, uważał się za człowieka lepszego, wyżej rangi; jego zdaniem tylko tacy mogli mordować – napisał o tym w swoim artykule opublikowanym w jednej z gazet.
W celu dokładnego oddania stanu Rodiona Dostojewski posługuje się wieloma technikami. Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na liczne monologi wewnętrzne bohatera, w których ten zastanawia się nad swoim postępowaniem, analizuje jego motywy, próbuje wybrać słuszną metodę dalszego działania, utwierdzić się w swoich przekonaniach. Podobne opisy i autoanalizy dotyczą także innych postaci pojawiających się w dziele Dostojewskiego.
Często pojawiają się także opisy (relacje) przedstawiane przez trzecioosobowego narratora. Nie dostarczają one wprawdzie tak wielu jasnych informacji na temat kondycji psychicznej bohatera jak próby wniknięcia w jego wnętrze, jednak opisy zachowania (połączonego z informacjami o towarzyszących im przeżyciach) pomagają czytelnikowi lepiej uzmysłowić sobie intensywność emocji (np. obraz miotającego się po mieszkaniu zamordowanych Raskolnikowa jest wręcz przerażający, może nawet budzić współczucie). Ludzkie ciało także jest w stanie dostarczyć licznych informacji na temat przeżyć wewnętrznych, toteż opisy niektórych stanów Raskolnikowa – np. drgawek, trzęsących się zębów itp. – ą niezwykle sugestywne i istotne.
Informacji o stanach psychicznych poszczególnych postaci można szukać także w dialogach. Szczególnym przykładem jest tutaj rozmowa Swidrygajłowa z Raskolnikowem. Na przeprowadzenie analizy pozwalają czytelnikowi nie tylko kwestie wypowiadane przez Arkadiusza, ale także przemyślenia na jego temat, które snuje w międzyczasie główny bohater.