„Zbrodnia i kara” to polifoniczna powieść realistyczno-psychologiczna. Jest to gatunek charakterystyczny dla twórczości Dostojewskiego. Utwór realistyczny, które odzwierciedla świat rzeczywisty, dokładnie opisując i charakteryzując bohaterów, został wzbogacony o dodatkowe elementy, takie jak:
1) szczegółowy opis psychologii postaci,
2) dogłębne przedstawienie stanów psychicznych bohaterów,
3) wielogłosowość narracyjna (polifonia) – głos oddany został postaciom, które w swoich wypowiedziach prezentują określone postawy życiowe i światopoglądowe,
4) brak tradycyjnej narracji realistycznej.
„Zbrodnia i kara” stanowi najbardziej znane literackie studium zbrodni. Kolejną postacią, która znalazła się w szponach zbrodni, obok słynnych Makbeta i Balladyny, jest właśnie Rodion Raskolnikow, główny bohater powieści Fiodora Dostojewskiego. Powieść zaliczana dziś do klasyki światowej, jest dziełem bardzo złożonym. Utwór ten to doskonała powieść psychologiczna. Mało który pisarz potrafił wniknąć w psychikę człowieka tak jak Dostojewski – i to w psychikę człowieka, który świadomie popełnił zbrodnię, motywując ją logicznymi argumentami.
Raskolnikow, dwudziestoparolatek, były student i człowiek o bardzo skomplikowanej psychice, postanowił zamordować starą petersburską lichwiarkę. Uważał się bowiem za człowieka wyjątkowego, stojącego ponad zasadami moralnymi. Bohater uzurpował sobie prawo do wyeliminowania ze świata kogoś, kto – według niego – jest zbędny w zdrowym społeczeństwie. Po dokonaniu podwójnego morderstwa pogrążył się w wyrzutach sumienia, wątpliwościach, zaczął analizować przyczyny klęski, co w końcu doprowadziło młodego człowieka do przyznania się do winy. Został skazany na katorgę.
Można by rzec, że Dostojewski udowadnia historią Raskolnikowa tezę o boskiej sprawiedliwości. Bóg, przeciwny zasadzie „cel uświęca środki”, zawsze ukarze nieposłuszeństwo wobec przykazania „Nie zabijaj”.
Mimo braku komentarzy odautorskich z utworu płynie wyraźna nauka moralna o konieczności zadośćuczynienia i odpokutowania win. Czy długotrwałe doświadczenie męki i presji społecznej może ukształtować nowego człowieka? Autor twierdzi, że tak, a przykład Raskolnikowa ma być dowodem na słuszność tego przekonania.
„Zbrodnia i kara” podejmując motyw zbrodni, nie czyni tego w celu epatowania krwawymi scenami, lecz stawia pytanie o przyczynę przestępstwa. Autor przedstawi w dziele anatomię zbrodni. Na motywy Raskolnikowa składa się szereg przyczyn. Rodion zabił jednak przede wszystkim dlatego, że czuł się jednostką wybitną, której nie dotyczą ziemskie kategorie dobra, zła, kary czy prawa. Bohater odnajduje w swojej psychice aprobatę dla zbrodni, zabija głównie z ciekawości. Możemy więc powiedzieć, że „Zbrodnia i kara” stanowi także analizą motywów zbrodni.
Następnym etapem jest życie Raskolnikowa po morderstwie. Obserwujemy reakcje człowieka targanego – niespodziewanie dla niego samego – wyrzutami sumienia, jego stany chorobowe, lękowe, maniakalne oraz wewnętrzne przemyślenia. W efekcie doprowadzają Raskolnikowa do wyjawienia zbrodni i poddania się karze, a także do duchowego nawrócenia.