Literatura średniowieczna dzieli się na dwa podstawowe nurty – religijny i świecki. Twórczość religijna miała charakter przede wszystkim dydaktyczny, służyła pouczaniu, jak żyć w zgodzie z Bogiem i naukami Kościoła. Żywoty świętych ukazywały przykłady szlachetnych ascetów i męczenników, na których wierny powinien się wzorować. Powstawały kazania, hymny i pieśni wielbiące Boga. Literatura świecka również propagowała wzorce osobowe – opiewała czyny i cnoty rycerskie. W średniowieczu powstawały liczne kroniki, które jednak różniły się znacznie od dzisiejszych prac historycznych. Były bowiem tworzone na zamówienie władców i przedstawiały wydarzenia legendarne obok zdarzeń rzeczywistych. Twórcy kronik przeinaczali niekiedy fakty, dodawali do swoich relacji elementy fikcyjne i baśniowe. Jedną z najsłynniejszych kronik średniowiecznych, przedstawiających początki państwowości polskiej, jest „Kronika polska” Galla Anonima.
Tradycja narodowa i jej znaczenie w „Kronice polskiej” Galla Anonima
„Kronika polska” opowiada o początkach Piastów – pierwszej wielkiej dynastii rządzonej państwem polskim. Według Galla Piastowie wywodzili się ród Piastów wywodzi się od legendarnego Piasta Kołodzieja, który żył za panowania okrutnego księcia Popiela. Popiel i Piast organizowali w tym samym czasie postrzyżyny (uroczystość nadania imienia) dla swoich synów. Popiel był niegościnny i nieżyczliwy, dlatego wypędził nieznanych gości z przyjęcia. Wędrowcy udali się więc do wsi, gdzie spotkali Piasta. Ubogi rolnik przyjął gości z wielką serdecznością. Podczas przyjęcia wydarzył się cud – jedzenia i picia nie ubywało, choć wszyscy posilali się do syta. Synowi Piasta nadano imię Siemowit. Chłopiec ten był tak dzielny i szlachetny, że został księciem Polski. Popiela spotkała straszna kara, został bowiem zagryziony przez myszy. Po zacnym Siemowicie krajem rządził jego syn Lestek, który – podobnie jak ojciec – dzielnym i sprawiedliwym władcą. Lestka zastąpił zaś Siemomysł, który był ojcem Mieszka I – pierwszego historycznego władcy Polski. Według Galla Anonima Piastowie wywodzili się od dobrego i gościnnego oracza lub kołodzieja, których był świadkiem wielkiego cudu. Autor kroniki pokazuje w ten sposób, że władza Piastów pochodzi od Boga i jest przez niego uznawana. Boska legitymizacja władzy świeckiej była niezwykle ważna w czasach średniowiecza.
Tradycja narodowa i jej znaczenie w „Pieśni o Rolandzie”
„Pieśń o Rolandzie” opowiada o dokonaniach Karola Wielkiego, słynnego cesarza Francji. Karol jest w utworze przedstawiony jako wzór średniowiecznego władcy chrześcijańskiego. Jego panowanie jest sprawiedliwe i mądre. Cesarz walczy z Saracenami (Arabami), którzy byli postrzegani jako poganie, wyznawali bowiem islam. Jego władza pochodzi więc od Boga, a służący mu rycerze są obrońcami ojczyzny. „Pieśń o Rolandzie”, choć nie jest eposem rycerskim, pokazuje początki francuskiej tradycji narodowej. Rycerze francuscy byli porównywani z wojownikami starożytnymi, a tytuł cesarski Karola pochodził ze starożytnego Rzymu.