Średniowiecze trwało tysiąc lat i było niezwykle zróżnicowaną epoką. Kultura wieków średnich koncentrowała się wokół postawy teocentrycznej, czyli przekonania, że centrum wszystkiego jest Bóg. Dzieła sztuki i literatury były więc tworzone anonimowo, „na większą chwałę bożą”. Kościoły budowano tak, żeby ułatwić wierzącemu modlitwę. Całe życie codzienne podporządkowane było służbie Bogu i nauczaniu Kościoła katolickiego. Postawę teocentryczną odzwierciedla literatura tamtych czasów, która była w dużej mierze twórczością o tematyce religijnej. Powstawały liczne legendy o życiu świętych i opowieści o dokonywanych przez nich cudach. Święci, zwłaszcza asceci i męczennicy, mieli być wzorem do naśladowania dla wszystkich wiernych Kościoła.
Franciszkański ideał ubóstwa jako model ascezy na podstawie „Kwiatków świętego Franciszka z Asyżu”
Święty Franciszek z Asyżu pochodził z zamożnej rodziny kupieckiej, w młodości pasjonował się rycerstwem, marzył o żołnierskiej karierze. Po przeżyciu ciężkiej choroby przeżył nawrócenie i postanowił oddać się na służbę Bogu. Zrezygnował z majątku i wybrał życie w radykalnym ubóstwie. Jego dalsze losy nie są typowym życiorysem średniowiecznego świętego. Franciszkowa asceza była połączona z zachwytem nad pięknem świata. Święty z Asyżu nie porzucił radości życia, po prostu cieszył się tym, co ma. Prowadził życie wędrownego kaznodziei i żebraka, który utrzymywał się dzięki dobrowolnym ofiarom ludzi. Franciszek żył we wspólnocie braci, szybko bowiem znalazł licznych naśladowców. Bracia byli jego towarzyszami, uczniami i przyjaciółmi. Franciszek uczył współbraci pokory i nieprzywiązywania się do dóbr materialnych. Uczniowie Franciszka musieli cierpliwie znosić obelgi i niesprawiedliwości, których doświadczali. W ten sposób mogli jeszcze bardziej upodobnić się do cierpiącego Chrystusa. Franciszek i jego współbracia byli blisko ludzi ubogich i potrzebujących. Każdy, kto chciał zostać naśladowcą świętego, musiał rozdać swój majątek biednym. Franciszek nazywał swoich uczniów „braćmi mniejszymi”, żeby zaszczepiać w nich pokorę. Za swoich braci uważał wszystkie istoty żywe, które traktował z szacunkiem i miłością. Zachwycał się pięknem przyrody, głosił kazania do zwierząt, w cudowny sposób je oswajał. Franciszek-asceta był więc człowiekiem, który żył pełnią życia. Cieszył się każdą chwilą, spędzał czas we wspólnocie kochających go ludzi, przepełniał go zachwyt nad całym bożym stworzeniem.
Model ascezy w „Legendzie o świętym Aleksym”
Życie świętego Aleksego pełne było typowego dla średniowiecza ascetyzmu. Aleksy postanowił uciec od świata, rezygnując całkowicie z wszelkich dóbr materialnych i uciech cielesnych. Jego życie było bardzo samotne. Aleksy, choć mieszkał w mieście, wiódł życie pustelnicze. Nie utrzymywał kontaktu ze swoją rodziną, nie tworzył wspólnoty. Dopiero kiedy umarł, odkryto jego prawdziwą tożsamość. Aleksy umartwiał się w sposób radykalny, porzucając wszelką radość życia. Można jednak powiedzieć, że szczęściem była dla niego bliskość Boga, dla którego poświęcił wszystko.