Średniowiecze trwało ponad tysiąc lat i było niezwykle zróżnicowaną epoką, pełną kontrastów i zaskakujących z naszego punktu widzenia postaw życiowych. Człowiek żyjący w średniowieczu skoncentrowany był na Bogu i życiu w zgodzie z przykazaniami. Życie religijne było najważniejszym elementem codzienności. Postawa ta znajduje odzwierciedlenie w literaturze tamtej epoki. Jednym z najważniejszych tematów średniowiecznych dzieł było umieranie i stosunek człowieka do spraw ostatecznych.
Człowiek średniowieczny wobec spraw ostatecznych na przykładzie „Legendy o świętym Aleksym”
„Legenda o świętym Aleksym” jest utworem hagiograficznym, czyli historią przedstawiającą życie człowieka świętego. Aleksy był Rzymianinem, żył w wieku IV po Chrystusie. Od młodości wyróżniał się wielką pobożnością, odebrał staranne wychowanie. Jego ojciec także był chrześcijaninem i człowiekiem bardzo majętnym. Aleksy nie poszedł jednak w ślady ojca. Nie przejął rodzinnego majątku ani nie prowadził zwyczajnego życia małżeńskiego i rodzinnego. Opuścił swoją żonę, oświadczając jej w noc poślubną, że zamierza oddać swoje życie na służbę Bogu. Wybrał życie tułacza i ascety. W jego życiu działo się wiele cudów, które przysparzały mu sławy. Aleksy jednak wolał życie skryte i pełne wyrzeczeń. Zamieszkał pod schodami rodzinnego domu w Rzymie i kiedy poczuł, że zbliża się śmierć, postanowił spisać swoje czyny na kartce. Dopiero po śmierci Aleksego odkryto jego tożsamość. Życie tego świętego dobrze pokazuje, w jaki sposób człowiek średniowieczny myślał o sprawach ostatecznych. Śmierć była dla wierzącego przejściem do wieczności, momentem połączenia się z Bogiem. Aleksy nie bał się odejścia z tego świata, ponieważ wiedział, że w niebie czeka go chwała życia wiecznego. Nie chciał więc sławy i zaszczytów doczesności. Był skoncentrowany na osiągnięciu zbawienia i jak największym upodobnieniu się do Chrystusa. Aleksy zrezygnował całkowicie z zalet ziemskiego życia – odrzucił majątek, wyrzekł się szczęścia małżeńskiego, posiadania dzieci, uznania w oczach ludzi, zdobywania mądrości i sławy. Jego celem było życie wieczne i jak najlepsze przygotowanie się do niego.
Człowiek średniowieczny wobec spraw ostatecznych na przykładzie życia świętego Franciszka z Asyżu
Franciszek był pod wieloma względami podobny do świętego Aleksego. Wychował się w bogatej rodzinie, ale porzucił światowe życie po nawróceniu. Wybrał radykalne ubóstwo i ascezę, do której zachęcał innych. Dla Franciszka ziemskie życie było etapem na drodze do wieczności. Każdy dzień, który mijał, przybliżał go do prawdziwego szczęścia, jakim była wieczność z Chrystusem i świętymi. Literatura średniowieczna pouczała ludzi, żeby nie powinni bać się śmierci, jeśli kochają Boga i chcą mu służyć. Wierzących czeka bowiem nagroda, a umieranie jest przejściem do lepszego świata i radosnego życia bez cierpienia.