Średniowiecze było epoką, w której panował teocentryzm, czyli przekonanie, że centrum wszechświata jest Bóg. Wszystkie obszary aktywności człowieka podporządkowane były zasadom religii i nauczania kościoła katolickiego. Uważano, że celem życia ludzkiego jest osiągnięcie zbawienia wiecznego. Religia chrześcijańska kształtowała sposób myślenia o świecie, wpływała również na literaturę i sztukę tamtych czasów. Ludzie średniowiecza niemal obsesyjnie myśleli o śmierci. Śmierć była bowiem nieodłącznym elementem codzienności. Wybuchały epidemie, które dziesiątkowały całe społeczeństwa, pojawiały się też choroby wynikające z niskiego poziomu higieny. Podróże były niezwykle niebezpieczne, w lasach kryły się bandy rozbójników napadających na podróżnych. Średnia długość życia w tamtej epoce wynosiła mniej więcej 30 lat. Nic więc dziwnego, że ludzie cały czas przygotowywali się na śmierć i spotkanie z Bogiem. Motyw grzechu i kary pojawia się w wielu utworach średniowiecznych. Jednym z nich jest wybitny poemat „Boska komedia” autorstwa Dantego Alighieri.
Motyw winy i kary w „Boskiej komedii” Dantego Alighieri
Poemat opisuje wędrówkę Dantego przez zaświaty. Jednym z miejsc, gdzie trafia bohater, jest Piekło. Piekło u Dantego ma specyficzny kształt, składa się bowiem z dziewięciu kręgów. W najniższych kręgach znajdują się ludzie potępieni za najcięższe zbrodnie, a w górnych kręgach przebywają ci, których przewinienia były niewielkie. Przewodnikiem poety po Piekle zostaje rzymski poeta Wergiliusz, w średniowieczu uważany za najwybitniejszego autora starożytności i wielkiego mędrca. Dante zwiedza po kolei kręgi piekielne. W pierwszych z nich znajdują się ludzie, którzy nie poznali Chrystusa, ponieważ żyli przed jego narodzeniem, np. filozofowie i twórcy antyczni. Dante spotyka tam Homera, Horacego, filozofów Sokratesa i Platona, herosów Hektora i Eneasza. Ludzie nieochrzczeni nie cierpią z powodu mąk piekielnych, doświadczają jednak tęsknoty za miłością Chrystusową, której nie mogli doświadczyć za życia. W kolejnym kręgu przebywają kochankowie, czyli ludzie niemogący zapanować nad zmysłami. Ich kara również nie jest dotkliwa, a Dante podchodzi do ich cierpienia z wyrozumiałością. W najniższych kręgach piekielnych przebywają oszuści, hipokryci i złodzieje (krąg VIII) i zdrajcy (krąg IX). Męki tych dusz są potworne, muszą bowiem znosić towarzystwo samego Lucyfera. Dantejska wizja zaświatów pokazuje sposób myślenia ludzi średniowiecza. Grzesznicy popełniający występki z miłości i namiętności byli traktowani z wyrozumiałością. Litości nie okazywano natomiast ludziom podłym, którzy np. wykorzystywali biednych lub dopuścili się zdrady.
Motyw winy i kary w „Antygonie” Sofoklesa
W tragedii antycznej wina nie była związana z postępkiem odrażającym moralnie. Winą tragiczną nazywamy błąd, który popełniał bohater, nie rozumiejąc w pełni swojej sytuacji. Antygona pochowała brata, ponieważ kierowała się miłością i wiernością wobec boskich nakazów. Została za to skazana na karę śmierci. Antygona wypełniła w ten sposób tragiczne przeznaczenie swojego rodu.