Wkroczenie Armii Czerwonej do Polski (1944), wyzwolenie Polski (1945)

22 czerwca 1944 roku Armia Czerwona rozpoczęła operację „Bagration”, zadając Niemcom decydująca klęskę na terytorium obecnej Ukrainy i Białorusi. III Rzesza nie była już w stanie zatrzymać prących naprzód Sowietów. Zniszczeniu uległa prawie cała niemiecka Grupa Armii „Środek”  i doszło do załamania się frontu wschodniego. Wydarzenia te umożliwiły Armii Czerwonej przesunięcie linii walk daleko na zachód. Latem 1944 roku wojska sowieckie weszły na byłe terytorium II Rzeczpospolitej.

Reakcje Polaków na wieść o zbliżającej się Armii Czerwonej były różne. O ile cieszono się ogólnie z końca okupacji niemieckiej, obawiano się tego, jak będzie wyglądać kraj, na którego terytorium znajdować się będą wojska radzieckie. Jeszcze większym niepokojem napawały również rezultaty akcji „Burza”  - wojskowej operacji AK, polegającej na współpracy i pomaganiu wkraczającym wojskom sowieckim. Niestety, „Burza” dała efekt odwrotny do zamierzonego – większość polskich oddziałów partyzanckich została tuż po przejściu frontu rozbrojona i aresztowana.

Jednocześnie zaś Józef Stalin rozpoczął przygotowania do zainstalowania w Polsce własnych, podległych mu władz, całkowicie niezależnych od Londynu. Ogłoszony 22 lipca 1944 roku Manifest PKWN (Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego) tworzył zalążek nowego „rządu” i  otwierał nowy rozdział w historii Polski. PKWN ulokował się początkowo w Lublinie, największym z wyzwolonych miast, stąd też  często mówi się o okresie „Polski Lubelskiej”.

Nieudaną próbą przejęcia inicjatywy przez  AK było tragiczne w skutkach powstanie warszawskie, rozpoczęte 1 sierpnia 1944 roku i trwające 63 dni. Do dziś nie wiadomo do końca, czy Sowieci nie wkroczyli do Warszawy z powodów politycznych, czy braku wolnych sił, niewątpliwie jednak nie zamierzali oni popierać powstania. Zryw ludności Warszawy zakończył się krwawą pacyfikacją miasta i jego zniszczeniem, front zaś zatrzymał się na linii Wisły aż do stycznia 1945 roku. Rozpoczęta 15 stycznia 1945 ofensywa zakończyła się na linii Odry, wyzwalając pozostałą część polskiego terytorium.