Stepan Bandera - biografia, działalność

Stepan Andrijowycz Bandera urodził się 1 stycznia 1909 roku we wsi Uhrynów Stary, na terytorium obecnej Ukrainy, ówcześnie zaś Cesarstwa Austro-Węgier. Pochodził z religijnej rodziny grekokatolickiego popa, uważającej siebie za Ukraińców. Było to w ówczesnych czasach ewenementem, bowiem ukraiński ruch narodowy dopiero się kształtował i większość osób nie rozróżniała Ukrainy od innych terytoriów Rusi. Niewątpliwie postawa rodzinna musiała wpłynąć na kształtowanie się młodego Bandery. W 1919 roku rozpoczął naukę w Stryju. W 1928 roku podjął studia we Lwowie, jednakże nie obronił dyplomu. W tym czasie działał już w organizacjach skautowskich i legalnych stowarzyszeniach paramilitarnych.

Od drugiej połowy lat 20.  działał aktywnie w nielegalnych ukraińskich organizacjach niepodległościowych, działających na terytorium II Rzeczpospolitej.  Liczyły one na to, że po wybuchu spodziewanej wojny z ZSRR i/lub Niemcami możliwe będzie zbrojne wywalczenie sobie niepodległości. Stąd też szeroko przygotowany program powstania zbrojnego, dywersji i terroryzmu, szkolenia przyszłych oddziałów wojskowych itp. Ukraińcy nawiązali też wtedy kontakty z wywiadem niemieckim – Abwehrą, która była zainteresowana wspieraniem separatyzmów w Polsce. Tymczasem Stepan Bandera stopniowo zdobywał rozgłos i szacunek członków organizacji niepodległościowych, jako radykalny, ale bardzo aktywny działacz. W 1936 za swoją działalność został aresztowany i skazany na śmierć, wyrok złagodzono do dożywotniego więzienia. Mury więzienne opuścił we wrześniu 1939, w związku z wybuchem wojny. Udało mu się dosyć prędko przedrzeć na Ukrainę i wrócić do czynnej pracy w organizacjach nacjonalistycznych.

Istotnie, już w roku 1939 ukraińskie oddziały atakowały czynnie wycofujące się jednostki polskie, nie zdecydowano się jednak na otwarty konflikt z Sowietami. Po inwazji III Rzeszy na ZSRR w czerwcu 1941 roku istotnie doszło do współpracy ukraińskiego podziemia i Niemców, jednakże dosyć prędko okazało się, że Niemcy nie są zainteresowane tworzeniem niezależnego państwa ukraińskiego. Doprowadziło to do ostrego kryzysu w samym łonie ukraińskiego ruchu narodowego. Część działaczy uważała, że należy mimo wszystko kontynuować współpracę z Niemcami. Radykalne skrzydło, którego przywódcą był Stepan Bandera, uznało, że Ukraińcy powinni walczyć ze wszystkimi okupantami – Sowietami, Niemcami i Polakami – i odłączyło się od reszty ruchu, tworząc Ukraińską Powstańczą Armię (UPA). W 1941 roku Bandera został przez Niemców aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym, jednakże wyszedł z niego w roku 1944. Prawdopodobnie władze niemieckie chciały go skłonić do współpracy przeciwko Sowietom.

W 1943 roku UPA rozpoczęła akcję „oczyszczania” Podola i zwłaszcza Wołynia z rodzin polskich, które uważano za ostoję polskości i „obcych” na ziemiach traktowanych przez Ukraińców za ich rdzenne terytoria. Początkowo zachęcano do zmuszania Polaków do „dobrowolnej” emigracji, już wkrótce jednak akcja wymknęła się spod kontroli. Na Wołyniu dochodziło do makabrycznych i niezwykle okrutnych pacyfikacji całych wiosek, ilość zamordowanych polskich ofiar szacuje się na około 100 tysięcy. Doszło do tego, że w walce z UPA sojusze zawierali partyzanci AK i sowieccy, a nawet lokalne niemieckie garnizony. Rola Stepana Bandery w czasie owej zbrodni jest do dzisiaj niejasna i jest on broniony przez ukraińskich historyków, prawdopodobnie jednak wiedział i przyzwalał on na takie działania swoich żołnierzy, być może nawet do nich zachęcając.

W roku 1945, gdy stało się już jasne, że UPA przegra wojnę o Ukrainę, Bandera uciekł na Zachód. Udało mu się przedrzeć do stref zachodnich Niemiec i tam osiąść w Monachium, ukrywając się przed radzieckim wywiadem i po cichu budując swoją pozycję w środowisku emigracyjnym Ukraińców. KGB wydało jednak na niego wyrok śmierci. Po zlokalizowaniu jego kryjówki agent radzieckiego wywiadu zamordował Banderę  15 października 1959 roku.