Plebiscyt na Górnym Śląsku - przyczyny, wyniki, skutki

W czasie formowania się granic II Rzeczpospolitej Śląsk był jednym z najważniejszych punktów zapalnych pomiędzy Polską a Republiką Weimarską. Rejon ten był jednym z najbogatszych i najbardziej uprzemysłowionych terenów Niemiec, generując znaczny procent wydobycia węgla i produkcji przemysłowej kraju. Tereny te nie należały do Polski od czasów średniowiecznych, jednakże były zamieszkałe przez duże skupiska ludności polskiej, które gorąco pragnęły przyłączenia do Polski. W latach 1919 – 1920 doszło tam do wybuchu dwóch powstań, zakończonych jednak niepowodzeniem.

Przedstawiciele zwycięskich mocarstw Ententy starali się rozwiązać konflikt o Górny Śląsk w możliwie pokojowy sposób, nie dopuszczając do zwiększania się rozlewu krwi bądź wybuchu wojny domowej. W tym celu to zdecydowano się na przeprowadzenie plebiscytu, w którym ludność miała sama określić swoje preferencje państwowe. W celu pilnowania przebiegu plebiscytu zorganizowano Międzynarodową Sojuszniczą Komisję Rządzącą i Plebiscytową na Górnym Śląsku.

Przez cały rok 1920 obie strony – polska i niemiecka – prowadziły intensywną kampanię propagandową, mającą na celu przekonać mieszkańców o głosowaniu po jednej lub drugiej stronie. Niejednokrotnie dochodziło też do walk, a nawet zabójstw przeprowadzanych przez bojówki polskie i niemieckie. Komisja czuwająca nad przebiegiem plebiscytu starała się zatrzymać eskalację przemocy.

Należy podkreślić, że warunki plebiscytu stawiały Niemcy w dosyć korzystnej sytuacji, bowiem w ich myśl głos oddać mogły również osoby urodzone na Śląsku, ale pracujące i mieszkające poza nim. Strona niemiecka wykorzystała to, nakłaniając w dniu plebiscytu byłych mieszkańców Śląska do zjawienia się i oddania głosu za Niemcami.

Do głosowania doszło 20.03.1921 roku.  Ostateczne wyniki były niekorzystne dla Polski – za polskością głosowało 40.4%,  natomiast za pozostaniem w obrębie Niemiec 59.6% głosujących. Oprócz tego doszło do pewnych zmian w obliczaniu wyniku plebiscytowego, niekorzystnych dla Polski, okazało się bowiem, że pierwotnie zakładany system „gminny” nie zdaje egzaminu. W rezultacie plebiscytu do Polski trafić miały jedynie nieliczne nadgraniczne powiaty. Oświadczenie to wywołało jednak gorący sprzeciw ludności polskiej, zwłaszcza w powiatach, które jedynie minimalnie przegrały w czasie plebiscytu. Wybuch III powstania śląskiego (1921) zmusił Komisję Sojuszniczą do weryfikacji postanowień plebiscytowych, który to uznano ostatecznie za nieudany i nierozwiązujący problemu śląskiego. W wyniku ostatecznego podziału Polska uzyskała znacznie korzystniejsze warunki, zajmując mniejszą, ale bardziej uprzemysłowioną część śląska. Z kolei strona niemiecka uznała owe postanowienia za hańbę.