Plebiscyt na Warmii i Mazurach - przyczyny, przebieg, wyniki, skutki

Odrodzone w roku 1918 państwo polskie borykało się w pierwszych latach swojego istnienia z szeregiem problemów dotyczących wytyczenia nowych granic, które objęłyby swoim zasięgiem wszystkie tereny uważane za rdzennie polskie. Plany odzyskania wszystkich ziem, które wchodziły w skład dawnej Rzeczpospolitej musiały oczywiście rodzić konflikty z sąsiadami, szczególnie zaś z państwem niemieckim. Jednym z punktów niezgody były, oprócz Śląska i Pomorza, tereny Warmii i Mazur, czyli niemieckich Prus Wschodnich.

II Rzeczpospolita rościła sobie prawa do Prus Wschodnich z dwóch powodów. Po pierwsze, w czasie istnienia I Rzeczpospolitej tereny te albo wchodziły bezpośrednio w skład Królestwa Polskiego (Warmia), albo też były jego lennem. Oprócz tego zaś na Warmii i Mazurach znajdowała się spora liczba ludności mówiącej po polsku i identyfikującej się z polską kulturą. Niemcy argumentowali z kolei, że większość z owych ziem stanowi ich historyczne dziedzictwo ze względu na historię Prus i zakonu krzyżackiego, a większość mieszkańców  identyfikuje się z kulturą niemiecką. Cały spór był komplikowany jeszcze bardziej przez fakt dwujęzyczności mieszkańców Warmii i Mazur - większość z nich mówiła zarówno po niemiecku, jak i w lokalnej odmianie polskiego, często mieszając obydwa języki w sposób niezrozumiały dla postronnych. Spory pomiędzy oboma państwami doprowadziły do interwencji Ligii Narodowów, która podobnie jak na Śląsku zarządziła przeprowadzenie plebiscytu. Doszło do niego 11.07.1920 roku.

Obie strony przeprowadziły intensywną akcję propagandową, która była prowadzona z jednej strony przez niemieckie organizacje rządowe, z drugiej zaś przez organizacje polskojęzyczne i związki patriotyczne działające na terenie Prus. Szczególnie silnie ruchy te działały w rejonie południowej Warmii, zwłaszcza zaś Olsztyna, gdzie polskojęzyczna ludność liczyła około 40% mieszkańców.  Termin plebiscytu okazał się być jednak niekorzystny dla Polaków. W chwili głosowania bowiem wydawało się, że bolszewicy lada chwila zajmą Warszawę, a Polska upadnie. W dodatku, niestety to strona niemiecka miała rację twierdząc, że większość ludności identyfikuje się jednak z państwowością niemiecką. Wiązało się to nie tylko z identyfikacją kulturalną rejonu (wielu wschodnioprusaków czuło odrębność od Niemców z "Rzeszy"), ale pośrednio także z rezultatami I wojny światowej. Wielu mieszkańcow Prus służyło w armii niemieckiej i identyfikowało się z Niemcami, poza tym pamiętano w Prusach Wschodnich o zbiórkach pieniężnych prowadzonych przez komitety niemieckie podczas odbudowy tego rejonu po ofensywie rosyjskiej w roku 1914. Polskie organizacje niepodległościowe okazały się mieć słabsze wpływy, niż liczono początkowo. Plebiscyt zakończył się miażdżącym zwycięstwem zwolenników niemieckości Prus Wschodnich,  Generalnie na terenie plebiscytu za opcją polską opowiedziało się mniej niż 4% głosujących. Największa ilość głosów oddanych za Polską, oddana w powiecie olsztyńskim to też jedynie około 13%. Polakom udało się zwyciężyć na terytorium jedynie 13 gmin. Poniesiono za to praktycznie całkowitą klęskę na Mazurach. Rzeczpospolitej przyznano jedynie niewielkie terytoria nadgraniczne, terytorium kilku wiosek nadgranicznych, które opowiedziały się za opcją polską.  Większa część Warmii i Mazur aż do roku 1945 pozostała wierna państwu niemieckiemu.