Dionizos (Bachus)
W mitologii greckiej Dionizos jest bogiem wina, płodnych sił natury, plonów. Posiada dar stwarzania mleka i miodu, potrafi sprawić, by ze skały wytrysnęła woda. Trzy panny, które od niego pochodzą, Ojno, Spermo i Elais, odbarzył mocą zamieniania wszystkiego w wino, ziarno i oliwę.
Wg Eurypidesa „Dionizos jest bogiem rozkoszy. Panuje pośród uczt i wieńców kwietnych. Dźwiękiem swojej fujarki roznieca tańce wesołe. Z niego rodzą się śmiechy szalone i on rozprasza czarne troski. Jego nektar płynąc na stołach bogów zwiększa ich szczęście, a ludzie czerpią z jego radosnej czary sen i zapomnienie".
Wizerunek
Pierwotnie Dionizosa przedstawiano jako słup przyozdobiony w brodatą maskę i szaty. Potem (od IV w. p.n.e.) utrwalił się wizerunek nagiego młodzieńca o gładkiej twarzy, przyodzianego jedynie w skórę jelonka. Atrybutem boga stały się wieniec z bluszczu lub winorośli, tyrys (laska zwieńczona szyszką pinii), kiść winogron oraz puchar. Często przedstawiany jest w towarzystwie panter, lampartów, tygrysów.
Kult
Kult Dionizosa wywodzi się, jak sugeruje Parandowski, prawdopodobnie ze Wschodu – Tracji, Lidii lub Frygii, a do Grecji przywędrować miał już ok. XIV-XIII w. p.n.e.
Ponieważ wierzono, że Dionizos przesypia zimę, obrzędy ku jego czci odprawiano wczesną wiosną lub w grudniu. Obchody miały charakter orgiastyczny, przybierały postać tańców, którym towarzyszyły okrzyki i głośna muzyka prowadzące do ekstazy, połączenia duchowego z bóstwem. Procesje urządzane ku jego czci dały początek formom scenicznym – komedii, tragedii i dramatowi satyrowemu.
Święta ku czci Dionizosa obchodzono kilkukrotnie. Dionizje Wielkie (Miejskie, wiosenne), urządzane w marcu-kwietniu, połączone były z występami chórów męskich i chłopięcych. Dionizje Małe (Wiejskie) obchodzono w grudniu-styczniu, czyli w czasie otwierania naczyń z młodym winem. Ponadto w miastach jońskich i Atenach w lutym-marcu odbywały się Antesterie, których ostatni dzień miał charakter święta zmarłych, w styczniu-lutym – Lenaje, a w październiku-listopadzie – Oschoforie, których głównym elementem była uroczysta procesja.
Dionizos w kulturze
literatura - „Iliada” Homera (legenda o Dionizosie i Likurgu), „Bachantki” Eurypidesa, „Dzieje Dionizosa” Nonnosa z Panopolis, „Dytyramby dionizyjskie” Friedricha Nietzschego
muzyka - „Bacchus” Julesa Masseneta, „Bacchus et Ariadne” Alberta Roussela
rzeźba - „Hermes z małym Dionizosem”, posąg Dionizosa Borghese, „Bachus” Michała Anioła
malarstwo - „Bachus” i „Bachanalia” Petera Paula Rubensa, „Bachus i Ariadna” Tycjana, „Triumf Bachusa” i „Bachus i pijący” Diega Velázqueza, „Wychowanie Bachusa” Nicolasa Poussina
„Triumf Bachusa”, Diego Velázquez
