Kordian z dramatu Juliusza Słowackiego i Mąż z „Nie-Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego to dwie wielkie romantyczne kreacje osobowościowe. Wydaje się, że wiele ich różni, ponieważ pierwszy traci swoją ukochaną zanim jeszcze zdąży jej wyznać miłość, drugi natomiast ma szansę zostać mężem i ojcem, a tym samym skonfrontować ideał z rzeczywistością. Jednocześnie jednak analizując wypowiedzi obu bohaterów, można dostrzec wspólne cechy prezentowanych przez nich postaw.
Marzenie o idealnej miłości
Zarówno Kordian, jak i Mąż marzą o wspaniałej, romantycznej miłości, która będzie doskonałym duchowym zjednoczeniem z ukochaną. Bohater dramatu Słowackiego zakochuje się w nieco starszej od siebie Laurze i pragnie uczynić z niej muzę swojego życia. Opowiada więc dziewczynie o miłości, która może zjednoczyć duszę kochanków w anielską postać:
Na jednego anioła dwóch dusz ziemskich trzeba!
Jest przekonany, że uczucie może na wieki połączyć go z ukochaną istotą i stać się źródłem nieopisanego szczęścia. Co więcej, miłość ma nadać sens pustej egzystencji Kordiana. Jest wartością, dla której warto żyć i tworzyć.
Podobną wizję miłości ma Mąż z „Nie-Boskiej komedii”. Żeniąc się z ukochaną Marią dostrzega w niej wcielenie nieziemskiego anioła, który stanie się natchnieniem dla jego poezji. Mówi on na przykład:
Zstąpiłem do ziemskich ślubów, bom znalazł tę, o której marzyłem – przeklęstwo mojej głowie, jeśli ją kiedyś kochać przestanę.
Lub w innym miejscu:
Idź z raz jeszcze w taniec, a ja tu stać będę i patrzeć na cię, jakem nieraz w myśli patrzał na sunących aniołów.
Mania wyższości
Marzenie o idealnej kochance wiąże się ściśle z nadmiernym przeświadczeniem o własnej wartości. Na kobietę anielską zasługuje bowiem jednostka wyjątkowa, jedyna w swoim rodzaju. Obaj bohaterowie niewątpliwie posiadają wskazaną cechę. Kordian w słynnym monologu na „Mont Blanc” wypowiada znaczące słowa:
Jam jest posąg człowieka na posągu świata.
Rzeczywistość stanowi więc jedynie tło dla wybitnej osobowości Kordiana, który podobnie jak Konrad z „Dziadów” marzy o „rządzie dusz”. Swoista mania wyższości charakteryzuje również Męża. Kiedy przestaje on kochać swoją żonę, pogardliwie stwierdza, że on został stworzony do wyższych celów niż życie u boku zwyczajnej kobiety:
(…) żegnaj mi, ogródku i domku, i ty, stworzona dla ogródka i domku, ale nie dla mnie.
Pogardliwy ton wypowiedzi hrabiego podkreśla zdrobniała forma wyrazów: „dom” i „ogród” stanowiąca pomniejszenie ich wartości, a także wartości Marii.
Zderzenie z rzeczywistością
Zarówno Mąż, jak i Kordian muszą skonfrontować swoje marzenia z rzeczywistością, a konfrontacja ta okrutnie ich rozczarowuje. Fakt ten oddają znamienne słowa Kordiana:
Próżno myśl geniuszu świat cały pozłaca,
Na każdym szczeblu życia rzeczywistość czeka.
Bohater niezmiernie przeżywa rozczarowanie nieczułą Laurą, a potem również sprzedajną miłością Wioletty. Próbuje nawet popełnić samobójstwo. Równie mocno rzeczywistość rozczarowuje Męża, który stwierdza dobitnie:
Od dnia ślubu mojego spałem snem odrętwiałych, snem żarłoków, snem fabrykanta Niemca przy żonie Niemce.
Stosunek do rewolucji
Z kolei w publicznej warstwie biografii, obaj bohaterowie zupełnie się rozmijają. Kordian to bowiem zwolennik rewolucyjnego czynu i obalenia starego monarchicznego porządku za pomocą przelewu krwi. Bohater nie tylko opowiada się za carobójstwem, ale decyduje się sam dokonać tej zbrodni. Jest więc apologetą idei zemsty na wrogu ojczyzny. W podziemiach kaplicy świętego Jana mówi na przykład:
Ha! Carze, ty nam polską ukradłeś krainę?
Za to śmierć! Bo wiedziałeś kradnąc, żeś wart śmierci.
Z kolei Mąż całkowicie sprzeciwia się ideologii rewolucyjnej, ponieważ nie wierzy, że może ona przynieść jakiekolwiek pozytywne skutki:
(…) wszystkie stare zbrodnie świata, ubrane w szaty świeże, nowym kołujące tańcem – ale ich koniec ten sam co przed tysiącami lat – rozpusta, złoto i krew.