„Odyseja” to wielka, epicka opowieść o wieloletniej wędrówce króla Itaki i bohatera spod Troi – Odyseusza. Po zakończeniu wojny trojańskiej (ważny epizod wojenny zostaje szczegółowo opisany w „Iliadzie” Homera) dzielny władca gromadzi swych towarzyszy i wypływa na morze, by jak najszybciej powrócić do żony Penelopy i syna (Telemach rodzi się jeszcze przed rozpoczęciem wojny). Niestety, los nie jest dla bohatera łaskawy. Część bogów patrzy nieprzychylnym okiem na dowódcę, który walnie przyczynił się do zagłady Troi (Odys był pomysłodawcą tzw. „konia trojańskiego”).
Dodatkowo, Odyseusz i jego towarzysze narażają się Posejdonowi oślepiając (podczas jednej ze swych przygód), jego syna – Polifema. Morskie bóstwo ściga podróżników swą klątwą, zsyłając sztormy i nieprzyjazne wiatry, rozbijając statki. Po latach tułaczki znękany Odys trafia na ziemię Feaków. Przyjęty gościnnie przez miejscowego króla Alkinoosa, snuje przed zgromadzonymi długą opowieść o swych przygodach.
Opis licznych perypetii Odysa (opowiadanych przez niego samego) zajmuje znaczną część utworu. Homer stosuje w tym wypadku zabieg retrospekcji – Odys wraca pamięcią do wydarzeń (pieśni IX-XII), które pozbawiły go wszystkich towarzyszy. Pierwsze pieśni stanowią opis sytuacji, w jakiej znalazła się opuszczona rodzina bohatera – Penelopa i Telemach. Ostatnie fragmentu utworu to z kolei opis wydarzeń, które zaszły po powrocie króla Itaki – walka z zalotnikami, spotkanie z rodziną.
Głównym wątkiem utworu pozostaje jednak wielka wędrówka – skutek gniewu bogów a często i bezmyślności samych podróżników. Bohaterowie spotykają cyklopów, olbrzymów (Lajstrygonów), syreny, morskie potwory (Scylla, Charybda), czarodziejki i pomniejsze, morskie bóstwa. Każde, kolejne niebezpieczeństwo osłabia podróżników. Odys stopniowo traci wszystkich swoich towarzyszy. On sam wychodzi cało ze wszystkich opresji tylko dzięki wsparciu Ateny.
Karkołomna podróż króla Itaki jest często odczytywana jako uniwersalny symbol ludzkiego życia. Ważną rolę odgrywa tu postawa samego bohatera. Odys – świadomy ciążącej na nim klątwy, konsekwentnie dąży do osiągnięcia swego celu. Czasem wydaje się, że upragniony dom jest tuż tuż. Zazwyczaj jednak los pędzi bohatera na manowce. Odysowi pozostaje wiara we własne siły, spryt i wielka determinacja. To te wartości ostatecznie pozwalają mu dotrzeć do wybrzeży Itaki. Los bohatera pozostaje więc symbolem ludzkiego zmagania się życiem, poszukiwania celu i walki z przeciwnościami.