Pierwsze ośrodki władzy polskiej pod koniec I wojny światowej

Na początku jesieni 1918 roku praktycznie wszystkie polskie stronnictwa polityczne zdawały sobie sprawę ze zbliżającego się wielkimi krokami załamania Państw Centralnych i związanego z tym końca wojny. Klęska Niemiec i Austro – Węgier była tym, na co czekały organizacje niepodległościowe – szansą na ogłoszenie formalnej niepodległości dzięki klęsce zaborców. Stąd też trwające już w październiku gorączkowe przygotowania do uformowania nowych ośrodków władzy w Polsce.

Stosunkowo silną pozycję w Królestwie Polskim posiadała Rada Regencyjna, organ administracyjny utworzony przez siły niemieckie, mający rządzić aż do wybrania władcy. Rada Regencyjna rozpoczęła przygotowania do ewentualnego przejęcia władzy już w początkach roku 1918 i w listopadzie posiadała już zaczątki wojska, całkiem sprawnie działającą administrację i apart państwowy, później wykorzystany przy odbudowie państwa. Formalnie Rada Regencyjna ogłosiła swoją niezależność i niepodległość  już 7.10.1918 roku.

Gdy na przełomie października i listopada zaczęły rozpadać się Austro – Węgry inny silny ośrodek władzy powstał w Krakowie, gdzie od 31.10.1918 sprawowała ją Polska Komisja Likwidacyjna. Miała ona za zadanie pokojowe ułożenie stosunków z garnizonem i administracją austriacką, jak również przejęcie ich majątków i zapasów. Z czasem PKK stało się oddzielnym rządem lokalnym.

W Lublinie z kolei doszło do sformowania  6.11.1918 roku  tymczasowego rządu socjalistycznego, z Ignacym Daszyńskim na czele. Zdążył on wydać nawet manifest, zapowiadający w nowej Polsce szerokie reformy polityczno – gospodarcze w duchu postulatów socjalistycznych i chłopskich.

Nie można też zapominać o roli, jaką odgrywał szereg komitetów lokalnych i rad narodowo – robotniczych, tworzonych oddolnie na terenie całego kraju. Większość z nich miała zasięg lokalny i w zasadzie stawiała sobie za cel przygotowanie do przejęcia władzy przez siły centralne.

Wszystkie te ośrodki działały początkowo w dużym rozproszeniu i osamotnieniu, nie było bowiem nawet pewne, który z nich ostatecznie stanie się oficjalnym rządem polskim. Potrzebowano wtedy człowieka, który potrafiłby zjednoczyć wszystkie inicjatywy w jedno i wykorzystać ich osiągnięcia. Okazał się być nim Józef Piłsudski, wypuszczony 10.11.1918 roku z twierdzy w Magdeburgu. Następnego dnia przybył on do Warszawy, gdzie Rada Regencyjna postanowiła mu się podporządkować i oddać mu władzę w państwie. Wkrótce kolejne ośrodki władzy przyłączały się do tego apelu i uznawały autorytet Piłsudskiego. Do grudnia 1918 roku stworzono podstawy pod przyszłą administrację polską. 17.11.1918 roku powołano rząd Jędrzeja Moraczewskiego, otwierając tym samym historię polskiego parlamentaryzmu.