List 59 - geneza, opis, znaczenie. Zmiany w Konstytucji PRL 1976

Rządy Edwarda Gierka i „wielki skok” ekonomiczny w latach 70. XX wieku są uważane w Polsce za najbardziej łagodny i stabilny okres PRL-u. Nie znaczy to jednak, że państwo „demokracji ludowej” nie było trapione problemami, zarówno w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej. To właśnie połowa lat 70. jest okresem największego nacisku ZSRR na realizowanie tzw. „Doktryny Breżniewa” - w myśl której państwa satelickie Związku Radzieckiego musiały wykazywać względem swojego „Wielkiego Brata” całkowite posłuszeństwo, pod groźbą inwazji zbrojnej.

W roku 1975 do prasy i środowisk intelektualnych wyciekły plany zmian w Konstytucji PRL. W myśl owych projektów miało dojść do uzależnienia praw od obowiązków obywatela, jak również zamieszczenia fragmentów o „przewodniej roli PZPR” i „nierozerwalnym sojuszu polsko-radzieckim”. Wymowa owych „dodatków” miała więc charakter całkowicie niedemokratyczny i nie starała się w ogóle zamaskować zależności kraju od władz w Moskwie.

Nowy zapis wywołał drugie, po roku 1968, masowe wystąpienie środowisk intelektualnych przeciwko władzy. Do władz PZPR napłynął szereg listów protestacyjnych. Najważniejszym z nich był List 59, podpisany początkowo przez 59, później zaś 66 polskich artystów, naukowców, literatów i innych sławnych ludzi. Począwszy od stycznia 1976 roku protesty zaczęły napływać szeroką falą. Początkowo władze starały się je ignorować, wkrótce już jednak reakcja taka nie mogła mieć dalej miejsca. Władze po raz pierwszy ugięły się pod wpływem protestów.

Wprowadzone w roku 1976 poprawki do konstytucji miały charakter złagodzony, chociaż ciągle kontrowersyjny. „Sojusz” polsko-radziecki został zastąpiony „przyjaźnią”, a przewodnią rolę zastąpiła „przewodnia siła polityczna”. Mimo to List 59 i towarzyszące mu akcje można uznać za pierwszy tego typu sukces polskiej inteligencji w walce z ustrojem. Okazało się, że masowe akcje protestacyjne mogą mieć jednak wpływ na władzę i zmieniać jej decyzje.