Agresja ZSRR na Polskę (17 wrzesień 1939) - przyczyny, przebieg, skutki

Od samego początku istnienia II Rzeczpospolitej jednym z największych zagrożeń dla niepodległości państwa był jego wschodni sąsiad, Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.  Władze radzieckie uważały, że Polska stanowi główną przeszkodę w ich naczelnym celu ideologicznym, czyli przeniesieniu rewolucji komunistycznej na inne kraje Europy, a później świata. Stąd też bardzo napięte stosunki pomiędzy obydwoma państwami i stan ciągłej niepewności na wschodniej granicy Polski.

O stosunku Związku Radzieckiego do Polski doskonale wiedziała niemiecka dyplomacja. Niemcy i ZSRR współpracowały już ze sobą w latach 20., jednakże militarne i dyplomatyczne stosunki uległy mocnemu ochłodzeniu, kiedy władzę w Niemczech przejął Adolf Hitler. Upatrywał on bowiem w komunizmie głównego wroga przyszłych Niemiec. Stąd też wielkim zaskoczeniem dla świata było podpisanie porozumienia pomiędzy Niemcami i ZSRR w sierpniu roku 1939. Słynny pakt Ribbentrop – Mołotow zawierał w sobie tajną klauzulę, dotyczącą podziałów wpływów w Europie Wschodniej. Co ciekawe, obaj dyktatorzy – Adolf Hitler i Józef Stalin – uważali ów sojusz za jedynie przejściowy wybieg, mający na celu kupienie sobie czasu na lepsze przygotowanie do nieuniknionej wojny.    

Zgodnie z warunkami paktu ZSRR zobowiązało się do uderzenia na wschód Polski w razie wybuchu wojny, Stalin jednak wstrzymywał się z decyzją o dołączeniu do walk. Obawiał się on bowiem początkowo, że Francja i Anglia mogą udzielić Polsce realnej pomocy zbrojnej. Jednakże po dwóch tygodniach walk stało się jasne, że zachodni sojusznicy polscy nie mają zamiaru angażować się aktywnie w wojnę, a sukcesy niemieckie niepokojąco przesuwają linię graniczną ZSRR. Dlatego też podjęto decyzję o agresji.

17 września 1939 roku wojska radzieckie przekroczyły granicę z II Rzeczpospolitą, dosyć prędko rozbijając nieliczne w tym rejonie wojska polskie. Zgodnie z oficjalnym komunikatem rządu radzieckiego dokonano tego w celu „obrony ludności ukraińskiej i białoruskiej” żyjącej w Polsce, a zagrożonej wojną. Jednocześnie dyplomaci radzieccy podkreślali, że państwowość i administracja polska znajdują się już w stanie rozpadu. Wojska radzieckie szybko zajęły większą część Kresów, z Wilnem i Lwowem na czele. Ich sukcesom pomagał zarówno brak dużych sił polskich, jak i tajemniczy rozkaz marszałka Śmigłego – Rydza, który nakazywał nie walczyć z Sowietami. Ostatecznie pod koniec września 1939 roku doszło do szeregu spotkań pomiędzy dowódcami radzieckimi i niemieckimi, a wojska sojuszników defilowały wspólnie w Brześciu nad Bugiem. Dokonał się kolejny rozbiór Polski.